اگر از اسم فرزندم پشیمان شدم، چه کنم؟

«در شناسنامه اسمش «طوبی» ثبت شده؛ اسم جد پدری‌اش که در انتظار دیدن روی او از دنیا رفته بود. کوچک‌تر که بود، از داشتن این اسم کلی به خودش افتخار می‌کرد که یاد مادربزرگ پدر را زنده نگه داشته. اما با ورود به مدرسه و شنیدن اسم همسن و سال‌هایش، جذابیت نام مادربزرگ کم کم رنگ باخت و هر سال که بزرگ‌تر می‌شد، بیشتر از اسمش فاصله می‌گرفت. تا جایی که با ورود به دبیرستان از دوستانش خواست او را «میترا» صدا کنند!
چند وقتی این اسم را از والدینش پنهان کرد چون می‌ترسید با او برخورد خوبی نداشته باشند اما پدر و مادرش متوجه شدند دوستانش او را به اسم میترا صدا می‌کنند. در نهایت هم خودش از والدین و بقیه اعضای خانواده‌اش خواست که او را با همین اسم صدا کنند. اوایل برای همه سخت بود اما به مرور عادی شد...»

شما چند نفر را دور و برتان می‌شناسید که با اسم شناسنامه‌ای خود مشکل دارند یا شاید هم مشکل ندارند و از همان بدو تولد دو اسمی بوده‌اند و به خاطر این دو اسمی بودن زندگی خصوصی و اجتماعی‌شان با مشکلاتی همراه شده؛ در شناسنامه «فهیمه، رضا، مرضیه، اکبر، اقدس، نعمت و مطهره» و در خانه «کاملیا، سیامک، شیوا، کامبیز، شیده، متین و ارغوان»!
البته همیشه هم اینطور نیست؛ بسیاری از تازه‌مادرهای امروزی هم یک هفته بعد از تولد فرزندشان، از اسمی که برایش انتخاب کرده‌اند پیشمان می‌شوند و به فکر تغییر اسم می‌افتند!

نام خوب، اولین حق هر فرد

یکی از اولین حقوقی که بچه‌ها بر گردن والدین خود دارند، داشتن اسم زیباست که مسلما زیبایی برای اسم، صفتی نسبی است و به مرور زمان و با تغییر معیارهای افراد، می‌تواند تغییر کند.
همین است که بسیاری از بچه‌ها بعد از بزرگ شدن، دیگر اسم‌شان را دوست ندارند و برای خودشان اسمی انتخاب می‌کنند که با معیارهای روز سازگاری بیشتری داشته باشد و اصلا هم جای تعجب ندارد. حتی در احادیث نبوی به این موضوع اشاره شده و پیامبر اسلام (ص) فرموده‌اند: «حق فرزند بر پدرش سه چیز است : نام نیکو برای او انتخاب شود، به او نوشتن بیاموزد، هنگامی که بالغ شد او را همسر دهد».
پس عجیب نیست که خیلی‌ها دردسر بروکراسی اداری و معطلی در نوبت‌های طولانی دادگاه را به جان می‌خرند تا بتوانند اسم شناسنامه‌ای شان را به همان اسم مورد علاقه‌شان تغییر دهند و در شناسنامه و کارت ملی و گواهینامه و .... همان اسمی را ببینند که سال‌ها آرزویش را داشته‌اند.
حالا اگر شما یا یکی از نزدیکان‌تان قصد دارید اسم‌تان را در شناسنامه تغییر دهید، باید قوانین این کار را بدانید تا بدون معطلی، به خواسته دل‌تان برسید.

قانون تغییر نام چه می‌گوید؟

بر اساس ماده 20 قانون ثبت احوال کشور،انتخاب نام‌هایی که باعث هتک حیثیت مقدسات اسلامی شده و نیز عناوین و القاب و نام‌های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس ممنوع است.

البته تشخیص نام‌های ممنوع به عهده شورای عالی ثبت احوال است و این شورا نمونه‌های آن را تعیین و به سازمان اعلام می‌کند.
با توجه به مواردی که گفته شد و بر اساس ماده ۲۰ قانون ثبت احوال و تبصره‌های آن، انتخاب نام‌های زیر ممنوع و دارندگان آنها می‌توانند با رعایت مقررات، نسبت به تغییر آن اقدام کنند:

• نام‌هائی که باعث هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌شود، مثلا «عبدالات» و «عبدالعزی»؛ «لات» و «عزی» نام دو بت در مکه معظمه دوران قبل از اسلام است.
• اسامی مرکبی که عرفا یک نام محسوب نمی‌شوند مثل اسامی مرکب ناموزون: سعید بهزاد، شهره فاطمه، حسین معروف به کامبیز و ...
• عناوین اعم از عناوین لشکری یا کشوری یا ترکیبی از اسم و عنوان مانند: سروان، سرتیپ، دکتر، شهردار یا سروان محمد و و شهردار علی
• القاب ساده و مرکب مثل: ملک‌الدوله، خان، شوکت‌الملک، حاجیه سلطان و سلطان‌علی.
• اسامی زننده و مستهجن که بر حسب زمان، مکان یا مورد به دلایل و جهات زیر برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأیید شورای عالی برسد
• نام هایی که معرف صفات مذموم و مغایر با ارزش‌های والای انسانی است، مانند: گرگ، قوچی و ...
• نام هایی که با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد، مثل: لات، خونریز، چنگیز و ...
• نام هایی که باعث اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه شود مانند: وانوشکا، ژاکاردو، شاهدوست و ...
• نام هایی که باعث تحقیر اشخاص بوده یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد، مثل: صد تومانی، گت آقا، کنیز، گدا و ...
• اسامی نامتناسب با جنس مانند: ماشااله برای اناث یا نام اشرف و اکرم برای افراد ذکور.

سایر موارد را می‌توانید در سایت سازمان ثبت احوال کشور مشاهده کنید.

برای تغییر نام کجا برویم؟

برای تغییر نام تمام ادارات ثبت احوال سراسر کشور آماده دریافت مدارک یاد شده را در ساعات و روزهای اداری دارند.

ضمنا تنظیم و تسلیم درخواست تغییر نام در غیر از محل صدور شناسنامه بلامانع است که در این گونه موارد پس از پذیرش درخواست و ارسال آن به اداره محل صدور شناسنامه و طرح در هیات حل اختلاف، اقدام لازم انجام و نتیجه برای اطلاع متقاضی به اداره ارسال کننده اعلام خواهد شد.

با توجه به اینکه درخواست تغییر نام باید در هیات حل اختلاف اداره محل صدور شناسنامه مطرح شود و با رعایت قوانین و مقررات، نسبت به آن تصمیم‌گیری شود، موافقت با تغییر نام مورد درخواست موکول به رای صادره از سوی هیات حل اختلاف خواهد بود.

در صورتی که رای صادره موافق خواسته درخواست کننده باشد، پس از رویت متقاضی و تقاضای تعویض شناسنامه با نام جدید اقدام خواهد شد.
اما اگر رای صادره مخالف خواسته درخواست کننده باشد، متقاضی 10 روز از تاریخ ابلاغ فرصت دارد به دادگاه محل اقامت خود مراجعه و نسبت به رای دادگاه اعتراض کند.

مراحل قانونی تغییر نام

وقتی فردی از اسم شناسنامه‌ای اش راضی نباشد، می‌تواند با اصل شناسنامه و دو برگ تصویر آن به ثبت احوال محل زندگی‌اش مراجعه کند و فرم درخواست تغییر نام را پر کرده و هزینه لازم را طبق تعرفه جاری بپردازد.
قبلا روند تغییر اسم به این شکل بود که فرد باید حتما به دادگاه مراجعه می‌کرد و با اظهار تقاضای خود، مراحل قانونی شامل محکومیت اداره ثبت احوال، ارائه مدارک و استشهادنامه مبنی بر اینکه به اسم دیگری غیر از اسم شناسنامه در جامعه شهرت دارد، منتظر رای دادگاه می‌ماند تا مشخص شود می‌تواند اسمش را تغییر دهد یا نه.
اما چند وقتی است تغییر برخی اسم‌ها، دیگر نیازی به مراجعه به دادگاه و محاکم قضایی ندارد و افرادی که واجد شرایط تغییر نام هستند، می‌توانند با مراجعه به ادارات ثبت‌احوال در مدت‌زمان نسبتا کوتاهی، برای تغییر نام خود اقدام کنند.
به گفته مدیر کل اسناد هویتی سازمان ثبت‌احوال، ثبت‌احوال امکان تغییر نام‌های دارای معانی بد و مستهجن، مغایر با جنسیت فرد و اسامی خارجی را فراهم کرده، اما ممکن است افراد بدون داشتن این شرایط نیز درخواست تغییر نام داشته باشند.
  

یک قاعده کلی برای تغییر نام

برای تغییر اسم، یک قاعده کلی وجود دارد: فردی که قصد تغییر نام دارد، باید فراوانی اسم انتخابی‌اش از اسم شناسنامه‌ایش بیشتر باشد.
یعنی اگر فردی بخواهد اسم «سوسن» را به «بنفشه» تغییر دهد، مرکز ثبت احوال فراوانی هر دو اسم را بررسی کرده و اگر تعداد «بنفشه» ثبت شده در مرکز ثبت احوال بیشتر از «سوسن» باشد، فرد به راحتی می‌تواند اسمش را عوض کند.
تغییر اسامی مذهبی هم تقریبا به همین ترتیب است اما افرادی که اسم مذهبی دارند، صرفا می‌توانند اسم‌شان را با اسم مذهبی فراوان‌تر از اسم خودشان عوض کنند و لازم به ذکر است که اسامی «فاطمه» و «زهرا» برای خانم‌ها و اسامی «محمد» و «علی» برای آقایان قابل تغییر نیست؛ مگر اینکه فردی به نام «زهرا» بخواهد اسمش را به «فاطمه» تغییر دهد یا فردی به نام «علی» اسمش را با «محمد» جایگزین کند.
در صورتی که فرد با این روش‌ها نتواند نامش را به نام دلخواهش تغییر دهد، می‌تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف محل زندگی‌اش اقدامات لازم را انجام دهد و منتظر رای نهایی شورا باشد.
در نهایت باز اگر فردی به نتیجه دلخواه نرسید، می‌تواند با مراجعه به دادگاه و مطرح کردن خواسته‌اش و نیز ارائه مدارک و شواهد لازم، شانس خود را بیازماید؛ اما این نکته را فراموش نکنید که رای دادگاه آخرین حکم در این رابطه خواهد بود و اگر باز هم نتوانید مراجع قضایی را برای تغییر نام متقاعد کنید، چاره دیگری جز پذیرش نخواهید داشت.

روال اداری تغییر نام

وقتی کسی برای تغییر نام به اداره ثبت‌احوال مراجعه می‌کند، در ابتدا بسته به اینکه متقاضی تغییر نام زن یا مرد باشد، یک جزوه متشکل از اسامی قابل تغییر مقابلش قرار می‌دهند.
در این جزوه‌های دوجلدی که در یک جلد آن اسامی خانم‌ها و در جلد دیگر اسامی آقایان درج شده، در مقابل هر اسم، اسامی مجاز به تغییر ثبت شده است. همانطور که گفته شد اسامی مذهبی خانم‌ها مانند فاطمه، زهرا، طاهره، زینب و... و اسم‌های مذهبی آقایان از قبیل محمد، علی و... در این جدول تغییر نام‌ها جایی ندارند مگر اینکه بخواهید آن را با یک نام مذهبی فراوان‌تر تعویض کنید.
از آنجا که فرهنگ دو اسمی در ایران بسیار رایج است، بخش عمده متقاضیان تغییر نام در کشور را گروهی تشکیل می‌دهند که می‌خواهند نام شناسنامه‌ای آنها به نامی که از کودکی به آن شهرت دارند، تغییر کند. البته بیشتر اسامی شناسنامه‌ای افراد دارای دو نام، اسامی مذهبی است که طبق قوانین ثبت‌احوال، اجازه تغییر به آنان داده نمی‌شود.
نکته‌ای که باید به آن توجه شود، این است که خیلی‌ها تصور می‌کنند تمام اسامی عربی قابل تغییر نیست؛ اما این فقط اسامی مذهبی هستند که قابل تغییر نیستند و اسم‌هایی مثل «کبری» و «اعظم» که اتفاقا از بیشترین مراجعان به ثبت احوال برای تغییر هستند، به راحتی به خواسته‌شان می‌رسند.

به گفته کارشناسان ثبت احوال، هر چند هفته یک بار، جلسه‌ای در ثبت‌احوال برگزار می‌شود که درخواست متقاضیان تغییر نام در آن بررسی می‌شود. ثبت‌احوال علت درخواست تغییر نام متقاضیان را نمی‌پرسد اما بر اساس اسامی که از قبل به‌عنوان اسامی مجاز به تغییر اعلام شده، اگر فردی خواستار تغییر نام خود باشد، بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، فرآیند تغییر نام از سوی ثبت‌احوال انجام می‌شود.