نی‌نی سایت: دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و نازایی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران - اگر شما جزو آن گروه از زوج‌هایی هستید که برای باردار شدن‌تان برنامه‌ریزی دارید، به‌طور قطع به اهمیت مشاوره پیش از بارداری و ضرورت چکاپ کامل خود پیش از باردار شدن پی برده‌اید. اما آیا تا به حال نام تست‌های پره‌ناتال را شنیده‌اید و آنها را می‌شناسید؟ اگر جواب‌تان منفی است یا می‌خواهید اطلاعات بیشتری درباره این تست‌ها به دست بیاورید، با ما همراه باشید.
باید بدانید آزمایشهای پره‌ناتال را از زمانی که حاملگی شروع می‌شود یعنی به محض عقب افتادن سیکل قاعدگی ماهیانه باید انجام داد. در واقع انجام این تست‌ها به منظور تشخیص زودرس مشکلات جنین است تا اگر مشکلی وجود دارد، به درمان جنین در داخل شکم مادر بپردازیم. این آزمایش‌ها گاهی ساده هستند اما انواع تخصصی‌تری هم دارند. این آزمایش ها شامل معاینات بالینی و گرفتن شرح حال کامل هستند. مثلا گرفتن فشارخون، وزن بیمار، سابقه بیماری یا جراحی‌های او، داروهایی که مصرف می‌کرده، اینکه آیا قبلا سابقه تزریق خون داشته یا نه و... سپس یک آزمایش خون برای بررسی گلبول‌های قرمز و کم‌خونی احتمالی مادر و یک آزمایش ادرار به عمل می‌آید. به عبارتی اوره و کراتینین خون و فاکتورهای ادراری بررسی می‌شود و کشت ادرار صورت می‌گیرد. حتی اگر کسی سابقه مشکل ادراری و اصلا هیچ علامتی نداشته باشد باز هم باید آزمایش ادرار بدهد چون خود حاملگی زمینه عفونت را به دلیل تغییرات هورمونی فراهم می‌کند. این بررسی‌ها، به علاوه تعیین گروه خونی وRH یعنی مثبت یا منفی بودن گروه خون و همچنین بررسی از نظر هپاتیت در همه باید انجام شود ولی گروه‌هایی هستند که پرخطر محسوب می‌شوند مانند مبتلایان به فشارخون، دیابت، آنها که سابقه زایمان قبلی نوزادی با وزن بالا برای مثال 4/5 کیلو را داشتند یا مرگ جنین داخل رحمی‌داشتند و یا سن بالایی دارند که نیازمند پیگیری و بررسی بیشتر هستند.
اهمیت تعیین گروه خونی
اهمیت این بررسی تا آنجاست که گاهی خانم‌ها هفت یا هشت بار حاملگی ناموفق را تجربه می‌کنند و یا نوزادشان را از دست می‌دهند چون همین چکاپ ساده و بررسی آن را انجام نداده‌اند. اگر مادری با هر نوع گروه خونی دارایRH منفی باشد، باید گروه خونی شوهرش تعیین شود. در صورت مثبت بودن شوهر، فقدان تجانسRH اتفاق می‌افتد و باید تحت نظر باشد و حتی اگر هیچ‌گونه مشکلی در طی حاملگی نداشت، در حدود هفته 28 تا 32 بارداری آمپول روگام تزریق کند و حتما پس از زایمان هم آن را بزند. این خانم‌ها اگر به هر دلیلی مانند ضربه به شکم دچار لکه‌بینی و خون‌ریزی شوند یا تست تشخیصی خاصی (مانند نمونه‌برداری از مایع آمنیوتیکی یا بیوپسی جفت که باید سوزنی وارد شکم او کنیم) انجام دهند باید حتما برای پیشگیری آمپول روگام تزریق کنند. کسانی که همین کار ساده را انجام نداده‌اند، درمان بسیار سخت و تخصصی تزریق خون به جنین داخل شکم را باید انجام دهند که این کار تنها در دو مرکز در ایران انجام می‌شود. حتی گاهی هفت یا هشت بار تحت سونوگرافی، از راه رگ بند ناف یا به داخل شکم جنین خون تزریق می‌کنیم، به این امید که او بتواند زنده متولد شود.
آزمایش تیروئید هم ضروری است؟
تحقیقات نشان داده، بارداری موجب افزایش دفع ید در بدن می‌شود. همچنین جنین به دلیل دریافت ید از بدن مادر باعث کاهش ید می‌شود بنابراین بهتر است زنان قبل از بارداری از نظر عملکرد غده تیروئید غربالگری شوند. نباید فراموش کنیم تکامل سیستم عصبی جنین توسط هورمون‌های بدن مادر صورت می‌گیرد به همین دلیل مادر باید از نظر غده تیروئید وضعیت مناسبی داشته باشد. البته اگر مادر مبتلا به بیماری گواتر باشد و این بیماری در مرحله ساده باشد برای مادر و جنین هیچ مشکلی حاصل نمی‌شود ولی اگر غده تیروئید کم کار باشد ممکن است سقط جنین صورت گیرد و یا اینکه این کم کاری در رشد مغز جنین تاثیر بگذارد البته مادران باردار نگران نباشند زیرا با انجام آزمایش قبل از بارداری و یا بالا بردن دوز دارو در دوران بارداری می‌توان از بروز این خطرات جلوگیری کرد. هر چند پزشکان قبل از بارداری توسط انجام آزمایش تیروئید، عملکرد این غده را در زنان باردار زیر نظر دارند اما پیگیری عملکرد این غده در دوران بارداری نیز ادامه خواهد داشت و حتی بعد از زایمان تا سه روز نوزادان تحت آزمایشات غربالگری تیروئید هستند.
سونوگرافی کجای ماجرا است؟
بد نیست بدانید سونوگرافی هم یکی از بررسی‌های پره ناتال محسوب می‌شود. وضعیت جنین، چندقلویی، سن حاملگی و خیلی از نقایص جنینی را با سونوگرافی معلوم می‌کنیم. برای مثال اگر جنین نقصی در جدار شکم دارد و کبد یا اندام داخل شکمی، در خارج از بدنش باشد با سونوگرافی قابل تشخیص است. مهم‌تر از همه اینکه در هفته 11 تا 14 بارداری توصیه می‌کنیم همه بررسی سونوگرافی برای تشخیص نشانگان داون را انجام دهند. (در شهرهای بزرگ امکان بررسی وجود دارد) این سونوگرافی بسیار تخصصی است و تنها ده تا دوازده نفر از متخصصان مهارت انجام این سونوگرافی را در سطح تهران دارند. با این بررسی، ضخامت پشت گردن جنین و همچنین استخوان بینی او بررسی می‌شود. در موارد مشکوک به نشانگان داون یا منگولیسم استخوان بینی جنین در سونوگرافی دیده نمی‌شود و ضخامت پشت گردن‌ش افزایش پیدا می‌کند. همراه با این سونوگرافی یک آزمایش خون خاصی هم می‌گیریم که به بررسی پروتئین مخصوصی درخون مادر می‌پردازد. آزمایشگاه‌های محدودی هم هستند که برنامه کامپیوتری مخصوصی دارند و با مراکز معتبر دنیا مرتبط است و میزان آن فاکتور و سن مادر را وارد می‌کند، تا خطر نشانگان داون مشخص شود.
آیا سونوگرافی سلامت جنین را به خطر می‌اندازد؟
به‌طور معمول در بارداری طبیعی سه بار سونوگرافی را توصیه می‌کنیم. یک بار سه ماه اول، یک بار هفته 18 تا 22 برای نقایص جنینی و یک بار سه ماهه سوم اما مادری که فقدان تجانسRH دارد یا در مواردی که باید درمانی مانند تزریق خون به جنین داشته باشیم. متاسفانه گاهی مادر هر هفته سونوگرافی می‌شود و هر بار یک ساعت طول می‌کشد. با اینکه تا به حال گزارشی مبنی بر عوارض این سونوگرافی‌های اجباری ثبت نشده است (چون سونوگرافی اشعه ندارد بلکه امواج صوتی است) اما توصیه می‌کنیم خانم‌های باردار برای اطمینان بیشتر و پیشگیری از عوارض احتمالی سونوگرافی بی‌دلیل نکنند.
گرفتن نوار قلب جنین هم جزو تست های پره ناتال است
برای این تست یک نوار دور شکم مادر می‌بندیم (در سه ماهه سوم) و مادر در حال استراحت دراز می‌کشد. دستگاهی روی شکم مادر قرار می‌گیرد و می‌تواند ضربان قلب و نوار قلب جنین را ثبت کند که باید 120 تا 160 بار در دقیقه باشد. بعضی جنین‌ها ضربان غیرطبیعی دارند، تپش بیش از حد دارند یا وقتی حرکت می‌کنند به جای آن که ضربانشان بالا رود، کمتر می‌شود که می‌توانیم با این بررسی، مشکل را تشخیص داده و درمان کنیم. تست بعدی گرفتن خون از جنین است. با این کار مشکلاتی مانند تیرویید را تشخیص داده و کم‌خونی‌های جنین را معلوم کرده و درمان می‌کنیم.
