چگونه کودکان را با مفهوم مرگ آشنا کنیم؟

کتاب مرگ چیست؟

نویسنده: ماتیو دولوپیه، ماری اُبینه، گنائل بوله، کاترین پروتو
مترجم: فحرالدین نجاتی، حمیده موسوی
نشر نوشته، 1393
قیمت نسخه کاغذی : 500 تومان
مخاطب : کودکان 4 تا 7 سال

گاستون پسربچه خردسالی است که یک روز صبح با دیدن ماهی کوچکش بر روی آب، برای اولین بار با پدیده مرگ آشنا می‌شود. او سوالهای بسیاری در این مورد دارد و مدام از والدینش، مادربزرگش و هرکس دیگر درباره مرگ اطلاعات می‌خواهد. همه کسانی که به سوالهای گاستون جواب می‌دهند؛ با صبر و حوصله، و با قصد روشن کردن ذهن کودک، و زدودن ترسها و خیالات او ناشی از تفکر درباره از دست دادن پدر و مادر و دیگر عزیزانش، با او صحبت می‌کنند. در هر صفحه، یکی از سوالات گاستون پاسخ داده می‌شود و سپس خلاصه و جان کلام آن، در یک گزاره خبری برای کودکی که خواننده یا شنونده کتاب است، توضیح داده میشود.
در پایان کتاب نیز، نویسندگان کتاب که گروهی از روانشناسان و جامعه‌شناسان فرانسوی هستند؛ برای والدین توصیه‌های بسیار مهم و کارآمدی ارائه می‌دهند که در برابر تجربه مواجهه کودک با مرگ و ابهامات او بهترین روش برخورد چه باید باشد. به نظر این کارشناسان، باید آنقدر فضا را امن و راحت کنیم تا کودک از همه ترسهایش سخن بگوید. برای کودک، مرگ بیش از هر چیزی، یک نابودی فیزیکی است. با توجه به فرهنگ دینی، میتوان این ترس کودک را تعدیل کرد و به او نشان داد مرگ پایان زندگی نیست؛ ولی اینکه واقعا پس از مرگ چه پیش می‌آید، برای ما یک راز است. باید خیال کودک را راحت کرد که در سن پدر و مادرش، کمتر مرگ پیش میآید؛ اما هر اتفاقی هم بیفتد، همیشه کسانی دیگر هستند که مراقب او باشند و او را دوست بدارند.

کتاب فراتر از یک رویا

نویسنده : جف آرتس
نصویرگر : ماریت تورن کویست
مترجم : زهره قایینی
موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، 1394
قیمت نسخه کاغذی : 13000تومان
مخاطب : کودکان 7 تا 12 ساله

گاهی بعضی از آدمها را در زندگی خود نه می‌بینیم و نه زندگی و خاطرات مشترک با آنها را تجربه می‌کنیم؛ اما آنقدر حضور این آدمها و شخصیت و نقششان در زندگی ما پررنگ است، که بیش از هر آدم دیگری بر ما و خاطرات و رفتارهایمان تاثیر می‌گذارند. حتما شما نیز از پدربزرگی که قبل از تولد شما فوت کرده است، یا دایی و عمویی که در جنگ کشته شده است و عکس او همیشه بر دیوار خانه‌تان بوده؛ در کودکی خاطرات یا تصاویری را ساخته‌اید. برای کودکان، بار احساسی که این اشخاص غایب در زندگی عزیزانشان دارند؛ همیشه تاثرانگیز و منبع رشد و شکل‌گیری بسیاری از تصورات و تخیلات و آرزومندی‌ها است.
در این کتاب، با زندگی پسرکی آشنا میشویم که خواهر بزرگترش پیش از تولد او در گذشته است؛ اما زندگی پسر به شدت با عکسها و خاطرات خواهر از دست رفته عجین است. پسر توان بازگرداندن خواهرش به زندگی را ندارد ؛ اما او در دنیای خیال با خواهری که هرگز بودن و داشتنش را تجربه نکرده زندگی می‌کند؛ به گردش می‌رود و بازی می‌کند و حرف می‌زند . این تنها راهی است که زندگی سرد و غمبار او را گرم و پرنشاط می‌کند. نویسنده این کتاب مهمترین جوایز کتابهای کودکان در کشورهای بلژیک و هلند را از آن خود کرده است.

کتاب این برف کی آمده...

نویسنده : محمود حسینی‌زاد
نشر چشمه، 1394
قیمت نسخه کاغذی : 7500 تومان
مخاطب : بزرگسالان

طبق گفته کتاب، علاوه بر انسان، فیلها هم در برابر مرگ همنوع و کسی که به او دلبستگی دارند، سوگواری می‌کنند. اما برخی فیلها و برخی آدمها، هیچگاه از سوگواری در نمی‌آیند ؛ بلکه فقط شکل ظاهری آن را تغییر میدهند و تصمیم می‌گیرند همچنان با فرد از دست داده زندگی کنند.
کتاب در 11 داستان که برخی از آنها، شخصیت‌هایی را مکرر بازیابی می‌کند؛ به مواجهه آدمها با فقدان عزیزان می‌پردازد. تنهایی و انزوای خودخواسته، ویژگی مشترک همه شخصیتهای داستانها است و همانقدر که زنده‌ها نمی‌توانند بدون یاد رفتگانشان زندگی کنند؛ مرده‌ها هم توان دل کندن از زندگی و آدمهایشان را ندارند.
یادآوری حضور مکرر میرایی و نیستی در طبیعت، با رنگ نارنجی و بنفش شفق هنگام غروب، تاریکی دلگیرانه ابرهای بارانی، برف و سرمای زمستانی، یا غربت و سکون و وهمناکی جنگل در نیمه شب، مدام به یاد خواننده می‌آورد که رفتن و نبودن و جدایی را مدام تجربه می‌کنیم و فقدان و دلتنگی و غم، ردیف همواره ابیات زندگی است و میل به مقاومت در برابر این دوری و دلتنگی، اصرار بر زیستن با مردگان و رفتگان، می‌تواند نزدیک به همه ما و بسیار همه‌گیر باشد. گویی نویسنده به تجربه دریافته است با اینکه مرگ، بی‌رقیب‌ترین عنصر زندگی در مهیب بودن و ویرانگری و حتی از نو ساختن است؛ اما هر انسانی در برابر این تجربه، به غایت تنها و نا‌آگاه و بی‌پناه است. جز تن دادن به این روند دردناک، چاره‌ای نیست و شاید زیستن به رغم مردن، تنها راه باقیمانده برای آدمی است. در دنیای خیال نویسنده، حتی مرگ هم پایانی بر این اندوه نیست.
با این حال، چیزی که اثر را برای من در سمت زندگی نگه می‌دارد؛ همین اصرار بر زندگی کردن روزمره با رفتگان است؛ همین جستن مدام آنها در خاطراتِ زمانها و مکانها، و به اشتراک گذاشتن رویدادهای بی‌اهمیت با آنها است. شخصیتهای داستانها، چه آنها که مدام مردگانشان یا فرا می‌خوانند و چه آنها که در زندگی عزیزانشان پس از مرگ هم حضور دارند؛ به جادوی دیدن و به یاد داشتن معتقدند و آن را زندگی می‌کنند. آنها سوگواری نمی‌کنند. ما شاهد گریه و بیقراری و زاری نیستیم. آنها فقط زندگی می‌کنند؛ انگار که هیچ اتفاقی نیفتاده و اینگونه مرگ یا بهتر بگویم، فراموشی را به عقب می‌رانند.
کتاب بسیار روان و بدون توضیحات و حواشی زائد است. همه توصیفات در خدمت همان موضوع اصلی کتاب است و خواننده را در 11 موقعیت داستانی به فکرکردن درباره مرگ عزیزان و واکنش احتمالی خود در برابر این تجربه ناگزیر وامیدارد. با توجه به اینکه در فرهنگ ما که با وجود غلبه ذهنیت مذهبی درباره مرگ و زندگی پس از آن، حرف زدن از مردن و درباره مردگان سخن گفتن، نامناسب تلقی میشود؛ فکر میکنم کتاب در این زمینه هم، راههای تازه‌ای برای اندیشیدن و گفتگو با خواننده خود باز کرده است.