مد و سبک پوشش می‌تواند از طریق دو مسیر متفاوت (از بالا به پایین و از پایین به بالا) در جامعه گسترش یابد. در اینجا، هر دو نوع را توضیح می‌دهیم و چند نمونه از ایران و جهان ارائه می‌کنیم:
1. مدهایی که از بالا به پایین رواج یافته‌اند
(تئوری Top-Down: شروع از نخبگان، طبقه بالای جامعه یا افراد معروف و سپس گسترش به سایر اقشار جامعه)
مدهای جهانی
1. لباس مشکی کوتاه (Little Black Dress): کوکو شنل، طراح معروف، در دهه 1920 این سبک ساده و شیک را معرفی کرد. این سبک ابتدا توسط طبقه مرفه و افراد مشهور پذیرفته شد و بعدها به یک لباس اصلی برای همه تبدیل شد.
2. کت و شلوار باریک (Slim Suit): طراحی این سبک توسط گروه‌هایی نظیر برند دیور و استفاده‌ی مکرر افراد مشهوری چون دیوید بکهام، این لباس را به یکی از محبوب‌ترین‌ها تبدیل کرد.
3. شلوار جین پاره: در ابتدا به عنوان یک سبک خاص توسط هنرمندان و موسیقی‌دانان (مانند گروه‌های راک دهه 70) استفاده شد و بعدها به فرهنگی عمومی تبدیل شد.
نمونه‌های ایرانی
1. چادر مشکی در قالب مدرن: با حمایت حکومت و استفاده از سوی افراد معروف، چادر مشکی به شکل امروزی رواج یافت.
2. کت و شلوار غربی در دوره پهلوی اول و دوم: رضا شاه با الزام استفاده از لباس متحدالشکل و سپس محمدرضا پهلوی با تبلیغ کت و شلوار به‌عنوان لباس رسمی، این سبک را در جامعه ایران جا انداختند.
3. مدل موهای دهه 40 و 50 شمسی: آرایش موی زنان (مانند مدل‌های بلند و جمع‌شده) که از ستاره‌های سینما و زنان دربار آغاز شد، به مرور در میان زنان طبقات مختلف جامعه محبوب شد.
---
2. مدهایی که از پایین به بالا رواج یافته‌اند
(تئوری Bottom-Up: شروع از طبقات پایین یا فرهنگ‌های مردمی و سپس پذیرش توسط طبقات بالای جامعه)
مدهای جهانی
1. شلوار جین: ابتدا به‌عنوان لباس کارگری در آمریکا استفاده می‌شد. پس از مدتی، افراد مشهور و طراحان مد این لباس را به سطح جدیدی از محبوبیت رساندند.
2. کفش‌های کتانی (Sneakers): ابتدا برای ورزشکاران و سپس برای کارگران طراحی شده بودند. اما امروزه به یکی از شاخصه‌های مد خیابانی تبدیل شده‌اند.
3. مد خیابانی (Streetwear): این سبک از فرهنگ هیپ‌هاپ و خیابان‌های نیویورک و لس‌آنجلس سرچشمه گرفت و بعدها برندهایی نظیر Supreme و Off-White آن را جهانی کردند.
نمونه‌های ایرانی
1. شلوار کردی و لباس‌های محلی: این نوع پوشش که ریشه در فرهنگ مناطق غربی و جنوبی ایران دارد، به مرور در مهمانی‌ها و جشن‌های شهری و حتی در طراحی‌های مدرن دیده شد.
2. روسری و شال‌های طرح‌دار: ابتدا توسط زنان روستایی و محلی استفاده می‌شد، اما امروزه در قالب طراحی‌های مدرن توسط برندهای شهری نیز عرضه می‌شود.
3. صندل‌های روستایی (گیوه): در گذشته به‌عنوان کفش محلی استفاده می‌شد، اما امروزه به‌عنوان یک سبک خاص در استایل‌های سنتی و مدرن محبوبیت یافته است.
3. تحلیل ظهور و افول مدها در ایران
مدهای از بالا به پایین در ایران:
لباس متحدالشکل دوره پهلوی اول: این مد به دلیل اجبار حکومت رواج یافت، اما پس از مقاومت‌های مردمی و تغییرات اجتماعی در سال‌های بعد، افول کرد.
پوشش غربی در دوره پهلوی دوم: در میان قشر روشنفکر و نخبگان جا افتاد، اما پس از انقلاب 1357 به دلیل تغییرات فرهنگی جایگاه خود را از دست داد.
مدهای از پایین به بالا در ایران:
شلوارهای جین دهه 70 شمسی: ابتدا توسط قشر جوان و دانشجویان استفاده شد و بعدها به یک عنصر اصلی در پوشش روزمره تبدیل شد.
مدل آرایش ساده‌تر پس از دهه 90 شمسی: این مد، ابتدا از گروه‌های هنری و قشر متوسط شهری آغاز شد و سپس توسط افراد معروف و حتی در رسانه‌ها دیده شد.
---
نتیجه
مد و پوشش از مسیرهای مختلفی شکل می‌گیرد و محبوبیت می‌یابد. در ایران، مدهای از بالا به پایین بیشتر با دخالت نهادهای رسمی یا گروه‌های خاص همراه است، در حالی که مدهای از پایین به بالا معمولاً از خرده‌فرهنگ‌ها یا سبک‌های محلی سرچشمه می‌گیرند و اصالت بیشتری دارند.
کشف حجاب در ایران رویداد فرهنگی اجتماعی تغییر پوشش زنان که توسط رضاشاه و با قانون کشف حجاب در ۱۷ دی ۱۳۱۴ تصویب و اجرا شد. به موجب آن، زنان و دختران ایرانی از استفاده از چادر، روبنده و روسری در مدارس، و دانشگاه‌ها، مراکز اداری و دولتی منع شدند و باید از کلاه و پالتو استفاده می‌کردند
نشانه‌های کشف حجاب را می‌توان در سخنرانی بدون روبنده طاهره قرةالعین در سال ۱۲۶۴ قمری و همچنین در دربار ناصرالدین شاه قاجار و در محافل روشنفکری یافت. فعالان جنبش زنان ایران در دوره مشروطه و ابتدای حکومت رضاشاه بحث‌هایی در نقد حجاب گشودند. از اواسط دهه ۱۳۰۰ انتقاد به حجاب دست‌کم در تهران آسان‌تر شده بود و گروه‌های فعال جنبش زنان ایران از حجاب انتقاد می‌کردند، برای مثال نشریهٔ عالم نسوان در سال ۱۳۱۰ بحثی دربارهٔ حجاب باز کرد
در تاریخ مد و لباس ایران، برخی افراد مشهور و هنرمندان نقش مهمی در معرفی و ترویج سبک‌های خاص لباس داشته‌اند. در زیر به چند مدل لباس اشاره می‌شود که توسط افراد معروف در ایران معرفی و محبوب شده‌اند:
1. چادر و مانتو: در دهه‌های گذشته، برخی از هنرمندان و شخصیت‌های اجتماعی با پوشیدن چادر و مانتوهای زیبا و طراحی شده، این سبک را به عنوان نمادی از حجاب و زیبایی ترویج کردند. این پوشش به تدریج در میان زنان ایرانی محبوب شد.
2. لباس‌های سنتی و محلی: هنرمندانی مانند «گوگوش» و «دلکش» با پوشیدن لباس‌های محلی و سنتی در کنسرت‌ها و برنامه‌های تلویزیونی، فرهنگ و هنر ایرانی را معرفی کردند و باعث شدند که این نوع لباس‌ها در بین مردم محبوب شوند.
3. کت و شلوارهای مدرن: برخی از سیاستمداران و شخصیت‌های معروف در ایران، با انتخاب کت و شلوارهای مدرن و با طراحی‌های خاص، این سبک را به عنوان لباس رسمی معرفی کردند که به تدریج در جامعه گسترش یافت.
4. لباس‌های طراحی شده توسط طراحان مد: طراحانی مانند «زهره صادقی» و «مریم معصومی» با ارائه مجموعه‌های لباس خاص خود، سبک‌های جدیدی را به جامعه معرفی کردند که مورد توجه قرار گرفتند.
5. استفاده از رنگ‌ها و الگوهای خاص: برخی از سلبریتی‌ها با انتخاب رنگ‌ها و الگوهای خاص در لباس‌های خود، به ترویج مدهای نوین پرداختند. به عنوان مثال، استفاده از رنگ‌های زنده و طرح‌های گلدار در لباس‌ها.
این مدل‌ها نه تنها تأثیر زیادی بر سبک زندگی مردم گذاشتند، بلکه باعث شدند که فرهنگ ایرانی نیز در زمینه مد و لباس به جهانیان معرفی شود.
افراد مشهور، از هنرمندان و ورزشکاران گرفته تا سیاستمداران و طراحان مد، تأثیر بزرگی بر دنیای مد و پوشش داشته‌اند. در اینجا چند نمونه از سبک‌هایی که توسط افراد معروف معرفی شده و سپس در میان مردم محبوبیت یافته‌اند آورده شده است:
---
1. شلوار جین (Jeans)
معرفی توسط جیمز دین: جیمز دین، بازیگر آمریکایی، در فیلم Rebel Without a Cause (1955) شلوار جین را به نمادی از جوانی و طغیان تبدیل کرد. این لباس ابتدا در میان کارگران محبوب بود، اما پس از جیمز دین به یک مد جهانی بدل شد.
2. عینک آفتابی ری‌بن (Ray-Ban Aviators)
معرفی توسط تام کروز: فیلم Top Gun (1986) باعث شد عینک آفتابی ری‌بن ایویاتور به یک مد محبوب جهانی تبدیل شود. پس از تام کروز، این سبک به یکی از پرفروش‌ترین عینک‌های تاریخ بدل شد.
3. کت و شلوار باریک (Slim Suit)
معرفی توسط گروه بیتلز: این گروه در دهه 1960 با پوشیدن کت و شلوارهای باریک و طراحی خاص، استایل رسمی را به یک مد محبوب در میان جوانان تبدیل کرد.
4. کفش ورزشی (Air Jordan)
معرفی توسط مایکل جردن: کفش‌های Air Jordan که توسط نایکی و با الهام از سبک مایکل جردن طراحی شد، انقلابی در صنعت کفش ورزشی ایجاد کرد و به نمادی از استایل خیابانی تبدیل شد.
5. لباس مشکی کوتاه (Little Black Dress)
معرفی توسط کوکو شنل: در دهه 1920، کوکو شنل این لباس ساده و شیک را معرفی کرد. استفاده از این لباس توسط ستارگان هالیوود، مانند آدری هپبورن در Breakfast at Tiffany's، باعث جهانی‌شدن آن شد.
6. شلوار بگی (Baggy Pants)
معرفی توسط فرهنگ هیپ‌هاپ: خوانندگان و هنرمندان هیپ‌هاپ در دهه 1980 و 1990، مانند توپاک و اسنوپ داگ، شلوارهای بگی را به نمادی از این سبک زندگی تبدیل کردند.
7. دامن پلیسه‌دار (Pleated Skirt)
معرفی توسط مریلین مونرو: مریلین مونرو در فیلم The Seven Year Itch (1955) با پوشیدن یک دامن پلیسه‌دار که توسط باد بالا زده می‌شد، این سبک را ماندگار کرد.
8. کت چرمی (Leather Jacket)
معرفی توسط مارلون براندو: مارلون براندو در فیلم The Wild One (1953) کت چرمی را به نمادی از فرهنگ جوانی و طغیان تبدیل کرد. این سبک به‌سرعت در میان نوجوانان محبوب شد.
9. کراپ‌تاپ (Crop Top)
معرفی توسط مدونا: مدونا در دهه 1980 با استفاده از کراپ‌تاپ در کنسرت‌ها و موزیک‌ویدئوهای خود، این سبک را به یک مد جهانی تبدیل کرد.
10. کلاه بره (Beret Hat)
معرفی توسط چه‌گوارا: چه‌گوارا با استفاده از کلاه بره به نمادی از انقلاب تبدیل شد. بعدها این کلاه توسط طراحان مد و افراد مشهور مانند بیانس به سبک‌های مختلف استفاده شد.
11. بوت دکتر مارتنز (Dr. Martens Boots)
معرفی توسط گروه‌های پانک: گروه‌هایی مانند The Clash و The Sex Pistols در دهه 1970 این بوت‌ها را به یک نماد از سبک پانک و ضدفرهنگ تبدیل کردند.
این مدها نشان می‌دهند که چگونه تأثیر افراد مشهور می‌تواند یک سبک خاص را از یک انتخاب شخصی به یک مد جهانی تبدیل کند.
