دوقلوها دیگر افسانه‌ای نیستند

 نی‌نی سایت: رویا رحیمی‌نیا_ کارشناس ارشد مامایی: خیلی از مادرها هرگز فکر نمی‌کنند که دوقلو باردار شوند، چرا که آمار دوقلوزایی زیاد نیست. البته این روزها به دلیل افزایش سن ازدواج، روش‌های نوین درمان نازایی، روش‌های کمکی بارداری مثل مصرف قرص‌ها و آمپول‌های تحریک‌کننده تخمک‌گذاری و ... احتمال دوقلو یا چندقلوزایی بیشتر شده است؛ هر چند که این قل‌های متفاوت با دوقلوهای ژنتیکی متفاوت‌اند و تقریبا هیچ وجه مشترکی با هم ندارند. در این میان سوالات زیادی هم درباره دوقلوزایی مطرح است که در این مطلب به مهم‌ترین آنها پاسخ می‌دهیم.

شایع بودن دوقلوزایی
بر اساس آمار از هر 32 زایمان، یکی از آنها دوقلوزایی است اما درمان‌های نازایی یا کم باروری آمار دوقلودار شدن را تا دوبرابر افزایش داده است. در سال‌های اخیر هم سن ازدواج بالا رفته و هم بسیاری از زوج‌ها بنا به دلایل مختلفی بچه‌دار شدن را به تأخیر می‌اندازند. حتی بسیاری از خانم‌ها در دهه سوم زندگی‌شان هم تمایلی به مادر شدن ندارند. به طور طبیعی تغییرات هورمونی وابسته به سن ممکن است باعث رها شدن بیش از یک تخمک در یک زمان شود که همین موضوع احتمال دوقلوزایی را افزایش می‌دهد. از طرفی خانم‌هایی که سن آن‌ها بالاتر می‌رود بیشتر سراغ استفاده از روش‌های درمانی مانند لقاح آزمایشگاهی یا همان IVF می‌روند و چون در این روش‌ها معمولا بیش از یک سلول تخم به رحم منتقل می‌شود، احتمال دوقلوزایی و حتی چندقلوزایی افزایش می‌یابد.

دوقلوزایی ژنتیکی
اگر مادر به واسطه روش‌های درمانی دوقلو باردار شود، این دوقلوها ژنتیکی نیستند. اما سابقه فامیلی تولد دوقلوزایی در خانواده مادری، سابقه قبلی دوقلوزایی و بالا بودن سن مادر احتمال دوقلوزایی ژنتیکی را افزایش می‌دهد. البته احتمال اینکه یک زن صاحب دوقلوهای همسان شود، یک در 250 تا 300 است اما احتمال اینکه دوقلوهای غیرهمسان داشته باشید به میزان شایع بودن آن در فامیل مادری شما بستگی دارد.

مصرف لبنیات و دوقلوزایی
بر اساس پژوهش‌های مختلف، مصرف زیاد لبنیات می‌تواند احتمال دوقلوزایی را در خانم‌هایی که زمینه ژنتیکی دارند افزایش دهد. حتی گفته می‌شود احتمال دوقلوزایی در خانم‌هایی که زیاد شیر می‌خورند پنج برابر خانم‌هایی است که علاقه‌ای به مصرف محصولات لبنی ندارند.

دوقلوی همسان یا غیرهمسان
به طور کلی دوقلوها دو نوع هستند. دوقلوهای همسان یا یک تخمکی که همیشه هم جنس (هر دو دختر یا هر دو پسر) هستند و تشخیص دادن این دوقلوها از هم راحت نیست. دوقلوهای غیرهمسان یا دو تخمکی که مثل همه بچه هایی که پدر و مادر مشترک دارند، از نظر ژنتیکی مشابه‌اند، اما ممکن است شبیه یا متفاوت و هم‌جنس یا غیرهمجنس باشند. البته آزمایش ‌DNA می‌تواند به‌طور قطع همسان بودن یا غیرهمسان بودن دوقلوها را مشخص کند.

مراقبت‌های دوران بارداری دوقلو دارها
از آنجا که دوقلوزایی جزو زایمان‌های پرخطر محسوب می‌شود مادر باید هر 15روز یکبار به پزشک مراجعه کند و مدام تحت نظر باشد. از طرفی احتمال پاره شدن کیسه آب زودتر از موعد و زایمان زودرس و اختلال رشد در دوقلوها بیشتر است و انجام معاینات دوره‌ای در فواصل کوتاه مدت شانس سلامت مادر و جنین‌ها را افزایش می‌دهد. بعد از زایمان هم مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا مادر به شرایط طبیعی برگردد. حتی لازم است مادر در دوران بارداری، توسط یک متخصص مادر و جنین معاینه شوند چرا که این پزشکان در زمینه حاملگی‌های پرخطر مثل دوقلوزایی مهارت‌های زیادی دارند.

لزوم سزارین، و دوقلو زایی
نوع زایمان بستگی به شرایط قرارگیری جنین‌ها در رحم دارد. اگر بعد از آخرین سونوگرافی سر هر دو جنین پایین قرار گرفته باشد، مشکلی برای زایمان طبیعی نخواهد بود، اما در صورتی که موقعیت یکی از جنین‌ها هم طبیعی نباشد، هیچ متخصصی ریسک نمی‌کند و روش سزارین پیشنهاد می‌شود. البته در گذشته این طور نبود و گاهی مادر، نوزاد اول را به روش طبیعی به دنیا می‌آورد و نوزاد دوم به کمک روش‌های مداخله‌ای (برش واژینال) متولد می‌شد که متاسفانه خطر خفگی یا نقص عضو نوزاد را تهدید می‌کرد. به همین دلیل متخصصان در حال حاضر با مشاهده کوچکترین مشکلی چه از لحاظ موقعیت قرارگیری جنین‌ها و چه از نظر وضعیت فیزیولوژیکی مادر سراغ سزارین می‌روند و فقط در این شرایط زایمان طبیعی توصیه می‌شود:
1. سربچه‌ها به سمت پایین قرار گرفته باشد که البته حدود 40 دوقلوها هنگام زایمان چنین موقعیتی دارند.
2. مادر در هفته سی و سوم باشد و از نظر فیزیولوژیکی بتواند طبیعی زایمان کند.
3. هر کدام از دوقلوها بین یک‌ونیم تا دو و نیم کیلوگرم وزن داشته باشند و هر دو با سرعت مشابهی رشد کرده باشند.

دوقلوزایی و اضافه وزن
اضافه وزن توصیه شده در حاملگی دوقلوزایی حدود پانزده تا بیست کیلوگرم است. در این بین مادر برای وزن‌گیری مناسب باید روزانه 2500 تا 2800 کالری مصرف کند. البته این یک فرمول عمومی است و اضافه وزن مناسب بعد از معاینات دقیق پزشک بر اساس ویژگی های فردی خانم باردار تعیین می‌شود.

دوقلوزایی انتخابی یا جبری
به طور کلی دوقلوزایی، حاملگی پرخطری است و همه خطرهایی که برای زایمان‌های تک قلویی وجود دارد برای دو یا چند قلوزایی چندین برابر است. به عنوان مثال با افزایش هر قل احتمال سقط، زایمان زودرس، دیابت و مسومیت‌های بارداری، خونریزی غیرطبیعی حین زایمان، شوک ناگهانی و مرگ مادر و همچنین احتمال تولد نوزادانی با مشکلات سلامتی، بیشتر می‌شود. بنابر این دوقلوباردار شدن هیچ مزیتی ندارد و احمقانه‌ترین کار این است که زوج‌ها فقط به دلیل اینکه از دوقلو داشتن خوششان می‌آید، بی‌خیال عوارض احتمالی شوند و فکر روش‌های درمانی مثل مصرف دارو یا آی وی اف بیفتند.

قرص‌های تحریک تخمک‌گذاری به امید دوقلوزایی
در یک کلام باید گفت چنین حماقت‌هایی خنده‌دار و البته تاسف‌بار است. مثل اینکه ما کاملا سالم باشیم، اما برای پیشگیری از بروز سرطان شیمی درمانی کنیم! چطور خانمی بدون مراجعه به پزشک می‌تواند دارو مصرف کند؟ مگر عوارض این داروها کم است؟ اگر خانمی تحت نظر پزشکش دارو مصرف می‌کند حتما جنبه درمانی دارد و دچار مشکل ناباروری یا کم باروری است. این داروها با تحریک تخمدان‌ها باعث آزاد شدن چند تخمک به صورت همزمان می‌شوند. به‌طور متوسط 18 تا 20 درصد خانم‌هایی که از داروی گنادوتروپین استفاده می‌کنند و 5 تا 15درصد خانم‌ها با مصرف داروی کلومیفندو یا سه قلو باردار می‌شوند که البته این نوع بارداری‌ها پرخطر خواهد بود. به عنوان مثال گاهی شاهد تولد دوقلوهای به هم چسبیده هستیم که به دلیل جداشدن ناقص یک تخمک لقاح یافته‌ شکل می‌گیرند( احتمال تولد این دوقلوها یک در 50 هزار است).

سلامت دوقلوها مشابه سایر نوزادان
احتمال بروز عوارض در دوقلوها بیشتر است چرا که در بیشتر مواقع آنها زودتر از موعد طبیعی یا با اندازه یا وزن کمتر از مقدار نرمال به دنیا می‌آیند و باید در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان یا NICU بستری شوند. این اقدام پزشکی برای یک چهارم از دوقلوها، سه چهارم از سه قلوها وتقریبا همه چندقلوها ضروری است.

افراد معروف صاحب دوقلو
اگر نگاهی به زندگی چهره‌های معروف بیندازید به این نتیجه می‌رسید که بیشتر آنها صاحب دوقلو هستند. آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چطور چنین چیزی ممکن است؟ اگر بحث وراثت را در دوقلوزایی کنار بگذاریم، دوقلوزایی چهره‌ها چند علت عمده دارد. اولین نکته این است که بیشتر افراد معروف اغلب دیر ازدواج می‌کنند و دیر هم بچه‌دار می‌شوند که همین موضوع افزایش سن، احتمال دوقلودار شدن را در آنها افزایش می‌دهد. از طرفی بیشتر چهره‌ها به دلیل مشغله کاری ترجیح می‌دهند به جای دو یا حتی سه بار زایمان در یک زایمان صاحب دو تا سه فرزند شوند. به همین دلیل از روش های کمکی مثل مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری و یا آی وی اف کمک می‌گیرند و صاحب دو یا چندقلوهای انتخابی می‌شوند. البته همه آنها از عوارض دوقلوزایی باخبرند. اما مراقبت‌های 24 ساعته و بهره‌گیری از بهترین کادر پزشکی زایمان‌های تقریبا راحتی هم دارند، اما بدون شک در هیچ شرایطی عوارض و خطرات دوقلوزایی به صفر نمی‌رسد.