برخورداری از سلامتی بزرگ‌ترین نعمت الهی و اولین خواسته هر انسانی به‌شمار می‌رود. بر طبق نظر سازمان جهانی بهداشت، سلامت در سه سطح جسمی، روانی و اجتماعی تعریف میشود. هر انسان در جهت حفظ سلامت و تندرستی خود تا حد زیادی می‌تواند از بروز هرگونه بیماری پیشگیری کند. بدیهی است که هر بیماری و معلولیت تبعات منفی بسیاری به دنبال دارد و علاوه بر رنج و محنت بیماری، بار روانی و هزینه‌های اقتصادی بسیاری بر او، خانواده و جامعه تحمیل می‌کند. یکی از این بیماری‌ها، اختلالات کروموزومی است که ابتلا به آن در دوران جنینی و در رحم مادر صورت می‌گیرد. اختلالات اصلی کروموزومی مربوط به سه سندروم پاتو (تریزومی 13)، ادوارد (تریزومی 18) و داون (تریزومی 21) است، که باعث فوت جنین در رحم و یا پس از تولد، عقب‌ماندگی ذهنی و برخی بیماری‌های جسمی کودک میشود. بنا بر آنچه گفته شد این بیماری نیز قابل‌پیشگیری است و بسته به اینکه این بیماری در چه سنی از بارداری شناسایی شود، می‌توان با اجازه از مراجع قانونی جنین را از بین برد.
به گزارش تامین 24 غربالگری در دو مرحله غربالگری سه‌ماهه اول و سه‌ماهه دوم انجام میشود، غربالگری سه‌ماهه اول در هفته 11 تا 13 هفته و 6 روز (ترجیحاً هفته دوازدهم) و سه‌ماهه دوم از هفته چهاردهم تا بیست‌و‌دوم بارداری (ترجیحاً هفته پانزدهم و شانزدهم) انجام میشود.
اگر در سه‌ماهه اول بارداری مادر، نتایج غربالگری ریسک ابتلا به تریزومی‌ها را نشان دهد، باید با نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) تست تشخیصی انجام شود، اما اگر مادر در سه‌ماهه دوم باشد، باید نمونه‌برداری از مایع اطراف جنین (کاریوتایپ آمنیوسنتز) انجام شود.
شیوع سندروم داون یک در 700 تا 1000 جنین
دکتر اشرف سماوات؛ رییس اداره ژنتیک وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتگو با خبرنگار مهرخانه، غربالگری را لازم می‌داند و می‌گوید: بیماری باید به‌اندازه‌ای شایع باشد تا بتوان ضرورت غربالگری را پذیرفت. غربالگری باید علاوه بر کمک به رفع مشکلات بیماری، مقرون‌به‌صرفه نیز باشد. در خصوص غربالگری جنین در دوران بارداری این میزان شیوع، قابل‌قبول است. به‌طور میانگین میزان شیوع و ابتلا به سندروم داون یک در هفتصد تا هزار جنین است.
(در همین زمینه: چرا غربالگری و تست‌های تشخیصی جنین؟/ انجام این تست‌ها در چه شرایطی لازم است؟)
توسعه جمعیت سالم هدف اصلی وزارت بهداشت/ اکثر خانواده‌ها برای تشخیص و غربالگری مراجعه می‌کنند
طبیعی است داشتن فرزند سالم حق و خواسته همه زنان و مردان است، سماوات افزایش جمعیت سالم را مهم می‌داند و می‌گوید: در توسعه جمعیت ایران، هدف، توسعه جمعیت سالم است؛ بنابراین از نگاه خانواده و استراتژی‌های کلان کشور در راستای سیاست‌های جدید جمعیتی، این کار باید به‌درستی انجام شود و ما موظفیم به‌گونه‌ای عمل کنیم که خدمات، شایسته، مقرون‌به‌صرفه و اطمینان‌بخش به خانواده‌ها باشد.
غربالگری امری ضروری و لازم
هرچند برخی ازجمله ناهید خداکرمی؛ رییس انجمن علمی مامایی ایران، آزمایش غربالگری امری غیرضروری می‌داند و معتقد است: لزومی ندارد آزمایش‌های غربالگری تحت پوشش بیمه باشد؛ چون در این تست 10 الی 15 درصد احتمال خطا وجود دارد.
اما دکتر اشرف سماوات؛ رییس اداره ژنتیک وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی غربالگری را لازم می‌داند و می‌گوید: غربالگری بسته به نوع بیماری به همراه تشخیص بالینی اثبات میشود. درواقع تشخیص‌های بالینی و غربالگری مکمل یکدیگرند و باید انجام شوند.
فارغ از ضریب خطای آزمایش‌های غربالگری باید در نظر داشت که با بالا رفتن سن ازدواج، طبیعتاً سن بارداری و به دنبال آن ریسک این بیماری نیز افزایش می‌یابد و این امر اجتناب‌ناپذیر را نباید نادیده گرفت.
هزینه‌های غربالگری بسته به بیمه‌ها متفاوت است
با توجه به اهمیت این آزمایش نکته اساسی و مهم بحث هزینه این تست‌ها برای خانواده و زوج‌های جوان است. این تست‌ها گران و معمولاً بدون پوشش مناسب بیمه‌ای هستند و بسته به نوع سازمان بیمه‌گر تعرفه‌های پرداختی متفاوت است، ولی اکثر سازمان‌های بیمه‌گر حدود 30- 25 درصد هزینه‌های غربالگری را می‌پردازند. برای مثال برای تنها یک مرحله غربالگری (سه‌ماهه اول و یا سه‌ماهه دوم) حداقل پرداختی با بیمه تأمین اجتماعی 150 هزار تا 200 هزار تومان است و یا برای تست تشخیصی (آمنیو)، خانواده‌ها با بیمه تأمین اجتماعی باید حدود 700 هزار تومان بپردازند که این مبلغ به‌صورت آزاد بیش از یک‌میلیون تومان است. از طرفی اگر تعداد جنین بیشتر از یکی باشد، این هزینه برای هرکدام باید جداگانه پرداخت شود. البته بیمه‌های تکمیلی بسته به شرکت بیمه‌گر تا حدی برای پرداخت کمک می‌کنند، ولی بسیاری از مردم نمی‌توانند از خدمات این بیمه‌ها استفاده کنند.
استرس بالای مادران با انجام غربالگری
نرگس 29 ساله است و به‌تازگی صاحب یک فرزند شده است. او از آزمایش‌های غربالگری خاطره خوبی ندارد و می‌گوید: به دلیل توصیه زیاد پزشکان اکثر مادران ازجمله خود من می‌ترسند و این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند. استرس غربالگری بسیار بالاست. من به شخصه تا زمان تولد فرزندم استرس و نگرانی بالایی نسبت به صحت و سلامتی او داشتم. البته دیگر بعید می‌دانم برای فرزند بعدی خود در غربالگری شرکت کنم.
صنم در سن 30 سالگی و در اولین تجربه بارداری خود یک کودک مبتلابه مننگوآنانسفال (عدم تشکیل جمجمه) به دنیا آورده است. او در این‌باره می‌گوید: در غربالگری دوره اول بارداری NT فرزندم بالابود و بنا به تشخیص پزشکان، تست آمنیوسنتز را انجام دادم که گفتند مشکلی وجود ندارد، اما وقتی به ماه هفتم رسیدم متوجه این مشکل شدند و گفتند فرزندم از بین خواهد رفت که پس از زایمان نیز چنین شد.
او که به‌تازگی فرزند دوم خود را به‌سلامت به دنیا آورده است، در این‌باره می‌گوید: برای فرزند دوم پزشکان گفتند اگر NT بالابود، بدون انجام مراحل تست تشخیصی برای سقط اقدام کنم. البته این حرف در گفتن راحت است، من به دلیل شرایط فرزند اولم استرس بسیاری داشتم.
در خصوص هزینه‌های این آزمایش‌ها نرگس می‌گوید که هر مرحله غربالگری 200 هزار تومان برای او هزینه داشته است. صنم نیز برای هر مرحله غربالگری حدود 300 هزار تومان پرداخت کرده است؛ البته برای تست آمنیوسنتز فرزند اولش که دو سال پیش انجام‌شده نیز یک‌میلیون تومان هزینه کرده است.
ضرورت تدوین پروتکل مشخص و تأمین منابع مالی برای پوشش بیمه
دکتر محمدباقر هوشنگی؛ عضو هیئت‌مدیره بیمه‌های سلامت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره بیمه غربالگری کلیه بیماری‌ها این‌چنین می‌گوید: در حال حاضر هزینه بسیاری از آزمایش‌های غربالگری بیماران در صورت درخواست پزشک معالج، توسط بیمه‌ها پوشش داده میشود، اما پوشش بیمه‌ای آزمایش‌های غربالگری به‌صورت همگانی برای تمامی بیمه‌شدگان، مستلزم تدوین یک پروتکل مشخص و هم‌چنین تأمین منابع مالی است.
این در حالی است که با توجه به اهمیت آزمایش‌های تشخیصی و غربالگری دوران بارداری و داشتن نسلی سالم، تاکنون هیچ اقدام مؤثری در جهت پوشش بیمه حداکثری آن انجام نشده است. به گفته هوشنگی در راستای اجرای سیاست‌های سلامت‌نگر قانون برنامه پنجم توسعه، شورای عالی بیمه خدمات درمانی اقدام به تصویب پوشش بیمه‌ای بسته دندانپزشکی و آزمایش تشخیص پیش از تولد بیماری ژنتیکی فنیل کتونوری در مادران باردار باسابقه فرزند بیمار کرده است و دیگر آزمایش‌های پیشگیری که باعث کاهش هزینه‌های خانوار و نظام سلامت میشود نیز در حال بررسی در دبیرخانه شورای عالی بیمه خدمات درمانی است.
تدوین برنامه کنترل و غربالگری دوران بارداری به‌منظور پوشش بیمه‌ای در وزارت بهداشت
نکته مهم و اساسی این است که آیا غربالگری دوران بارداری در این بررسی‌ها قرار دارد یا خیر؟! رییس اداره ژنتیک وزارت بهداشت در این خصوص به خبرنگار مهرخانه گفت: از دو سال پیش با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان‌های بیمه‌گر جلساتی داشتیم و آن‌ها پذیرفتند که اگر وزارت بهداشت برنامه‌های ژنتیک خود را تدوین و شناسنامه‌دار کند، به‌طوری‌که بیماری، برنامه کنترل و شناسنامه کار داشته باشد و به‌طور روشن، متقاضیان، افراد ارایه‌دهنده خدمات و مقرون‌به‌صرفه بودن آن مشخص شود، با ارایه پیشنهاد از طرف وزارت بهداشت، این طرح به شورای عالی بیمه برود تا برای پوشش بیمه‌ای این آزمایش‌های اقدام شود.
سماوات با بیان اینکه پیش از این نیز این روند در بیماری‌هایی نظیر PKU (فنیل کتونوری) و تالاسمی به نتیجه رسید، تصریح کرد: بیمه‌ها حق‌دارند از ما شناسنامه و مقرون‌به‌صرفگی بخواهند و این کار در وزارت بهداشت با سرعت در حال انجام است و باید مقرون‌به‌صرفگی برای غربالگری تمام بیماری‌ها در وزارت بهداشت به اثبات برسد.
تدوین طرح بیمه غربالگری تا پایان سال
وی در خصوص اینکه این بررسی در چه مرحله‌ای است، گفت: این برنامه آماده است. در سال‌های گذشته حمایت‌های لازم از آن صورت نمی‌گرفت، ولی در شرایط فعلی در اولویت قرارگرفته و بحث فنی آن به‌زودی به اتمام می‌رسد و به اجرا درمی‌آید. در خصوص زمان اجرای آن نمی‌توان زمان قطعی داد، اما تدوین آن تا پایان سال نهایی و برای آزمایش‌های میدانی آماده میشود تا در سال آینده توسعه پیدا کند.
امیدواریم این طرح در وزارت بهداشت به‌زودی به مرحله اجرا درآید تا خانواده‌ها با هر سطح درآمد مالی بتوانند از سلامت فرزند خود اطمینان یابند.
آنچه مسلم است بااهمیت یافتن امر سلامت، خانواده در هر شرایطی خود را مکلف به پرداخت هزینه‌های بارداری و فرزند آوری می‌کند و ناکافی‌بودن حمایت‌های مالی از خانواده در این زمینه، بر نرخ موالید تأثیرگذار است. پس شایسته است مسئولین امر با حمایت‌های مالی در این زمینه امکان ازدیاد جمعیت سالم را فراهم کنند.
منبع: تامین
