از نظر پزشکی وقتی تعداد اسپرمها کمتر از یک میلیون در هر میلی‌لیتر مایع منی باشد، یعنی تعداد اسپرمها نسبت به حد نرمال کمتر است که به آن کم نطفگی یا اولیگواسپرمی می‌گویند. اما دلایل
کمبود اسپرم در مردان چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ آیا کمبود اسپرم باعث ناباروری می‌شود؟
کاهش اسپرم چه دلایلی دارد؟
تولید اسپرم فرآیند منظم و پیچیده ایی از عملکرد درست بیضه ها و همچنین غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس است. پس از تولید اسپرم درون بیضه‌ها، این مایع از طریق لوله‌های ظریف و باریکی منتقل‌شده و با آب منی ترکیب و سپس از آلت تناسلی خارج می شود. بنابراین هر گونه اختلال در هر قسمت بر روند تولید و تعداد اسپرم تاثیر می‌گذارد. مهمترین دلایل کاهش اسپرم عبارتند از:
- واریکوسل: واریکوسل شایع ترین علت تولید ضعیف و کاهش کیفیت اسپرم است .واریکوسل تورم و پیچ و تاب خوردگی، رگ‌‌ها و عروق سیاهرگی قسمت بالایی بیضه‌ها است. واریکوسل می‌تواند باعث کاهش تولید و کیفیت اسپرم شود که در بعضی موارد حتی منجر به ناباروری خواهد شد.
- گرمای بیش‌ازحد: قرار گرفتن در گرمای بیش‌ازحد مانند سونا، وان آب داغ و غیره ممکن است تولید اسپرم را کاهش دهد و باعث کمبود اسپرم شود. نشستن برای مدت های طولانی، پوشیدن لباس‌های تنگ و یا کار با کامپیوتر برای مدت طولانی، ممکن است باعث افزایش دما در کیسه بیضه و کاهش تولید اسپرم شود.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن در باروری مردان نقش منفی دارد. زیرا سیگار کشیدن تعداد و طول عمر اسپرمها را کاهش می‌دهد.
- بیماریهای عفونی: عفونت می تواند در تولید اسپرم و یا سلامت آن اختلال ایجاد کنند. حتی می تواند باعث بسته شدن مسیر حرکتی اسپرم هم بشود.
- مشکلات انزال: گاهی ممکن است مایع منی منی به جای بیرون آمدن از آلت تناسلی، وارد مثانه شود. مشکلات مختلفی مثل دیابت، آسیب های نخاع ، جراحی مثانه، پروستات یا عفونت مجرای ادراری می‌تواند باعث ایجاد حرکت واپس رونده و یا فقدان انزال شوند.
- تومور: تومورهای سرطانی و غیر سرطانی می توانند به طور مستقیم بر اندام های جنسی مرد و تولید اسپرم و تعداد آن تاثیر بگذارند. همچنین جراحی، تشعشعات یا شیمی درمانی برای درمان سرطان هم نقش مهمی در کاهش تعداد اسپرم دارد.
- عدم نزول بیضه ها: بیضه نزول‌نکرده یکی از شایع‌ترین اختلالات مادرزادی در پسربچه هاست. بیضه‌ها در دوران جنینی داخل شکم هستند. در ماه هفتم بارداری، بیضه ها با عبور از کانال کشاله ران به کیسه بیضه می‌روند. اگر نزول بیضه در هر قسمت از مسیر طبیعی متوقف شود، به آن عدم نزول بیضه می‌گویند.
- نقص های لوله‌های حمل کننده اسپرم: لوله های مختلفی اسپرم را حمل می‌کنند که می‌توانند به خاطر دلایل متعدد، از جمله عفونت، ضربه روحی و یا رشد غیر عادی، از جمله مبتلا به فیبروز کیستی و یا شرایط ارثی مشابه، مسدود شوند.
- نقص های کروموزومی: اختلالات کروموزومی، مانند سندرم کلاینفلتر (زمانی که یک مرد با دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y به جای یک X و یک Y دارد) رشد طبیعی اندام‌های تولید مثلی مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تاثیر داروها: داروهای سرطان (شیمی درمانی) درمان‌های جایگزینی تستوسترون، استفاده استروئید آنابولیک طولانی، داروهای ضد قارچ، داروهای زخم معده می‌توانند تولید اسپرم را مختل و باروری مردانه را کم کنند.
- عمل های جراحی: جراحی هایی مثل وازکتومی، ترمیم فتق ران، جراحی پروستات، جراحی های بیضه، سرطان پروستات و مقعد می‌تواند مانع تولید اسپرم و کاهش تعداد اسپرم شود.
- بیماری سلیاک: مردانی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند با کاهش تولید اسپرم روبرو هستند. اتخاذ یک رژیم بدون گلوتن می‌تواند به درمان این مشکل کمک کند.
عوامل محیطی هم می‌توانند بر تولید و یا عملکرد اسپرم تاثیر بگذارند، مثل:
- مواد شیمیایی صنعتی: در معرض بنزن ها، علف کش ها، حلال های آلی، مواد نقاشی و سرب قرار گرفتن می‌تواند به کاهش اسپرم کمک کند.
- در معرض قرار گرفتن فلزات سنگین: قرار گرفتن در معرض سرب و یا دیگر فلزات سنگین نیز می‌تواند باعث کاهش تولید اسپرم شود.
- تشعشات و اشعه ایکس: قرار گرفتن در معرض تشعشعات می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد. دوزهای بالای تشعشع، تولید اسپرم را به طور دائمی کم می‌کند.
کاهش تعداد اسپرم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک متخصص با آزمایش سمن یا تست تعداد اسپرم می توان این مشکل را تشخیص داد. در این آزمایش سلامت و دوام اسپرم مرد تجزیه وتحلیل می‌شود. در آزمایش مایع منی، سه عامل عمده در سلامت اسپرم بررسی می شود:
- تعداد اسپرم
- شکل و ظاهر اسپرم
- حرکت اسپرم
چگونه می‌توان از کاهش تعداد اسپرم پیشگیری کرد؟
- دوری از سیگار و قلیان
- مصرف روزانه ویتامین‌ها و مکمل‌های باروری مثل فولیک اسید
- خودداری از ماندن بیش‌ازحد در سونا، جکوزی یا پوشیدن لباس زیر تنگ
- دوری از استرس و اضطراب. استرس باعث مشکلات هورمونی و در نتیجه کاهش تعداد اسپرم می‌شود
- حفظ وزن مناسب. وزن بسیار پایین یا بسیار بالا می‌تواند روی سطوح استروژن و تستسترون تاثیر بگذارد
- اجتناب از مصرف آستروئیدها و داروهای غیرمجاز
- خودداری از تمرینات سنگین که باعث بالا رفتن هورمون‌های آستروئیدی آدرنال و باعث نقص در تستسترون می‌شود
- حفظ فاصله و رعایت نکات ایمنی هنگام کار با مواد سمی و شیمیایی
- داشتن یک رژیم غذایی مناسب. سوءتغذیه و کم‌خونی تاثیر منفی در افزایش تعداد اسپرم دارد
