صاف شدن سر نوزاد: پیشگیری و درمان

شاید تا به حال چیزی در مورد کلمه قلنبه سلنبه «پلاجیوسفالی» چیزی نشنیده باشید اما شاید «کله‌پخ» به گوش‌تان خورده باشد؛ خب این پلاجیوسفالی هم دقیقا معنی‌اش همین «کله‌پخ/ سر صاف» است. اصطلاح پلاجیوسفالی که در چند دهه اخیر رایج شده است، برای توصیف صافی و تغییر شکل سر نوزاد به کار می‌رود و با وجودی که شاید اسمش غلط‌‌انداز و دلهره‌آور باشد، اما سندرمی کاملا بی‌ضرر است. در واقع وقتی نوزاد شروع به نشستن می‌کند، پلاجیوسفالی معمولا به خودی خود و ظرف چند ماه از بین می‌رود. در ادامه با این سندرم بیشتر آشنا خواهید شد.

انواع و اقسام دارد

سندرم پلاجیوسفالی خود به ۳ دسته تقسیم می‌شود: پلاجیوسفالی، براکی‌سفالی و اسکافوسفالی. پوزیشنال پلاجیوسفالی (یا پلاجیوسفالی وابسته به موقعیت) شایع‌ترین نوع این سندرم است و همانطور که از اسمش پیداست، بر اساس موقعیت سر نوزاد شکل می‌گیرد. نوزادان موقع خواب دوست دارند سرشان را به چپ یا راست بگردانند. با توجه به اینکه جمجمه نوزاد نرم است، فشار آرام و مداومی مثل فشاری که موقع خواب روی رختخواب به سر وارد می‌شود، می‌تواند شکلی نامتقارن به سر نوزاد دهد.
اما براکی‌سفالی زمانی رخ می‌دهد که نوزاد رو به سقف و صاف (طاقباز) می‌خوابد. بنابراین تنها تفاوت پوزیشنال پلاجیوسفالی و براکی‌سفالی، موقعیت صاف شدن سر نوزاد است که بر اساس مدل خوابیدن نوزاد عوض می‌شود.
حالت سوم صافی سر نوزاد که اسکافوسفالی نام دارد، چندان شایع نیست اما شرایطی کمی جدی‌تر پیش می‌آورد. اسکافوسفالی به خاطر نقص مادرزادی رخ می‌دهد؛ زمانی که غضروف بین استخوان‌های جمجمه نوزاد به طور دائمی بسته می‌شوند و جلوی رشد طبیعی را می‌گیرند.
به گفته متخصصان، وقتی متولد می‌شویم، بالای جمجمه از ۵ استخوان ساخته شده است. بین این استخوان‌ها بافت نرم کشسانی وجود دارد که با رشد مغز افزایش می‌یابد و این همان اتفاقی است که در اسکافوسفالی نمی‌افتد!
در اسکافوسفالی استخوان داخل بافت نرم رشد می‌کند و دو استخوان را به هم جوش می‌دهد و رشد جمجمه را محدود می‌کند. بنابراین کله باریک و تنگ می‌شود؛ چراکه نمی‌تواند از طرفین رشد کند.
وقتی در مورد اسکافوسفالی صحبت می‌شود، احتمالا اصطلاح «کرانیوسینوستوزیس» را هم خواهید شنید. در واقع اسکافوسفالی یکی از رایج‌ترین انواع کرانیوسینوستوزیس است.
 

این بچه پلاجیوسفالی دارد؟!

معمولا پشت جمجمه یک نوزاد سالم کاملا گرد است و طرف چپ و راستش هم متقارن هستند. اگر زمانی احساس کردید که نوزادی دچار پلاجیوسفالی است، باید جمجمه‌اش را بررسی کنید و دنبال نامتقارنی‌ها و نقاط صاف باشید. ممکن است حتی احساس کنید بعضی نقاط سر نوزاد یا یکی از دو طرف سرش کم‌موتر است. بیشتر متخصصان نوزادان در طول چکاپ‌های همیشگی، نشانه‌های احتمالی پلاجیوسفالی را هم بررسی می‌کنند. اما از آنجا که کرانیوسینوستوزیس هم یکی از زیرشاخه‌های پلاجیوسفالی است و می‌تواند در درازمدت عوارضی ایجاد کند، خوب است خودتان هم مراقب باشید.
درواقع هر وقت پدر و مادری احساس کرد پشت سر فرزندش هر نوع نامتقارنی وجود دارد، باید سریع به متخصص نوزادان مراجعه کنند.

چرا پلاجیوسفالی؟

فشار به جمجمه نرم نوزاد می‌تواند باعث تغییر شکل آن شود و پشت یا یکی از طرفین کله نوزاد صاف می‌شود. بیشتر پلاجیوسفالی‌ها را می‌توان با یکی از این عوامل مرتبط دانست: حالت خوابیدن، طولانی ماندن در گهواره و کریر یا صندلی ماشین، تولد زودرس، تورتیکولی یا کج‌گردنی.
در مورد مدل خوابیدن صحبت کردیم. اما نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، به خاطر نرم‌تر بودن استخوان‌هایشان ممکن است دچار نوعی از پلاجیوسفالی شوند. اختلال کج‌گردنی یا تورتیکولی هم که به خاطر فشار ماهیچه‌های گردن به سر، باعث چرخیدن یا پیچیدن آن می‌شود، یکی دیگر از عوامل بروز پلاجیوسفالی است.

نگذارید درگیر شوند...

اگر می‌خواهید فرزند دلبندتان دچار پلاجیوسفالی نشود، لازم نیست هیچ کار سختی انجام دهید! کافی است اجازه ندهید سرش را به یک جهت نگه دارد. در مورد حالت خوابیدن و طولانی ماندن در گهواره، کریر، صندلی ماشین و هر وسیله دیگری که باعث می‌شود سر نوزاد برای مدت طولانی در یک حالت بماند، باید بدانید که همه‌شان می‌تواند به نوعی باعث بروز پلاجیوسفالی شود. بنابراین سعی کنید هر نیم ساعت یک بار سر نوزاد را جابجا کنید و جهت خوابیدنش را عوض کنید تا بالش و رختخواب مدام به یک طرف سرش فشار نیاورد.
زمان‌هایی که نوزاد بیدار است، می‌توانید او را به شکم بخوابانید. در این حالت او برای اینکه اطرافش را ببیند، نه تنها سرش را از روی رختخوابش بلند می‌کند، که گردنش را هم راست نگه می‌دارد و خودش جهت سرش را مدام عوض می‌کند.
خوب است بدانید درمان این سندرم هم کمی به روش‌های پیشگیری‌اش شبیه است؛ درواقع نباید بگذارید سر نوزاد برای طولانی مدت در یک جهت ثابت بماند. سعی کنید به روش‌های مختلف- مثلا با تکان دادن جغجغه و اسباب‌بازی جلوی چشمش و چپ و راست کردن آن- او را ترغیب کنید جهت سرش را عوض کنید و در زمان خواب نوزاد، خودتان با احتیاط این کار را برایش انجام دهید.

کلاه ایمنی (هلمت) هم خوب است؟

شاید بعضی نوزادها را دیده باشید که چیزی شبیه به یک کلاه ایمنی کوچولو روی سرشان دارند؛ این همان هلمت یا کلاه اصلاح جمجمه است که برای رفع صافی سر استفاده می‌شود. اصلا هم سیستم پیچیده‌ای ندارد؛ مثل این است که یک سیب را در یک بطری پرورش دهید تا سیب فرم بطری را به خودش بگیرد! مغز هم‌زمان با رشد خود، به استخوان‌های جمجمه فشار می‌آورد و فشار کلاه به شکل‌گیری استخوان‌های جمجمه، آن هم با فرمی طبیعی‌تر کمک می‌کند. جمجمه نوزادان قدری انعطاف‌پذیر است و نیاز به فشار زیادی نیست تا بتوان آن را دوباره شکل داد؛ همانطور که فشار ناشی از خوابیدن روی یک رختخواب نرم باعث صافی سر نوزاد می‌شود! پس استفاده از هلمت که معمولا بین ۴ تا ۶ ماهگی توصیه می‌شود، می‌تواند به رفع صافی سر نوزاد کمک کند.
البته این روش برای همه نوزادان مبتلا به پلاجیوسفالی هم توصیه نمی‌شود و بسیاری از اوقات، مقدار صافی سر آنقدر نیست که بخواهید ۲۳ ساعت در روز سر بچه را در کلاه ایمنی فرو کنید! پس حتما در صورت مشاهده صافی سر نوزادتان با متخصصان مشورت کنید و از هرگونه اقدام خودسرانه جدا خودداری کنید.