اسباب بازی های کودکان چنانچه با دقت و بر طبق اصول روانشناسی و هدف های آموزشی انتخاب شوند، در زندگی اجتماعی و روانی و در رشد فکری و تربیتی آنان بسیار مؤثر خواهد بود. به همین جهت است که روانشناسان و مربیان مشهوری چون «منتسوری»، «والن»، «کلاپارد»، «دوبس» و دکتر «هوشیار» در این زمینه به تفصیل بحث کرده و بازی و اسباب بازی را در رشد فکری و تربیت قوای عقلانی کودک مؤثر دانسته اند.
کودکان هنگام بازی مخصوصا با اسباب بازی هایی که جنبه فکری و آموزشی دارند بهتر می توانند به فعالیت های مختلف ذهنی، حرکتی و روانی بپردازند.
از نظر روانشناسی باید دانست که تمایل کودکان به بازی و علاقه شدید آنها به اسباب بازی، یکی از علایم سلامت عقل، کنجکاوی و هوشیاری آنان است.
ویژگی های یک اسباب بازی مناسب عبارتند از :
1- پرورش نیروی سازندگی
کار اسباب بازی سرگرم کردن ، ساکت نگه داشتن و پر کردن وقت کودک نیست . اسباب بازی باید مایه و حرفی تازه داشته باشد . در واقع اسباب بازی باید علاوه بر سرگرم کردن کودک او را به گونه ای فعال به کاری مثبت و سازنده وادارد و نیروی سازندگی و خلاقیت او را پرورش دهد .
2- نزدیکی به واقعیت ها و فرهنگ جامعه
3- تحریک حواس مختلف
هر اندازه اسباب بازی بتواند حواس بیشتری از کودک را به کار گیرد و لذت بیشتری ایجاد کند مناسب تر است . کودکان از هر چیزی که آن را لمس کنند ببینند و بشنوند بیشتر لذت می برند تا چیزهایی که تنها مشاهده کننده آن باشند .
4- پرورش خیالات و تصورات
اسباب بازی باید بتواند تصورات و خیالات کودک را گسترش دهند
5- کشف و جستجو
اسباب بازی باید به کودک در اکتشاف و جستجو از طریق تجربه کمک کند ، کودک باید قادر باشد آزادانه به اسباب بازی خود دست بزند این وسایل نباید فقط یک هدف را در خود داشته باشد بلکه باید استفاده از آن باعث شود که کودک بسیاری از تجربیات روزمره و یا آموخته های خود را به وسیله تمرین ، کاربرد صحیح و کشف کردن را از این طریق بیاموزد .
6- داشتن انگیزه یا محرک
اسباب بازی مناسب بایستی بتواند نظر کودک را جلب کند ، اگر بازی با اسباب بازی توام با موفقیت باشد کودک به ادامه بازی ترغیب می شود . برای مثال وقتی کودکی قطعات رنگی را بر اساس رنگ خاص هماهنگ می کند یا قطعات پازلی را در کنار یکدیگر می چیند ، احساس موفقیت می کند و این بهترین پاداش است.
7- پرورش مهارتها و توانایی های بدنی
برای پروش کلیه حواس ، باید اسباب بازی مناسب آن را در اختیار کودک قرار داد تا کودک علاوه بر سرگرمی به توانایی جسمی خویش آگاه گردد .
8- تناسب با سن کودک
اسباب بازی باید مناسب سن و همخوان با علایق و در خور توانایی های ذهنی و رشدی کودک باشد نه آن قدر سخت و پیچیده که کودک از بازی با آن عاجز شود نه آن قدر ساده که علاقه کودک را از بین ببرد .
9- تناسب با جنسیت کودک
اسباب بازی باید متناسب با جنس کودک باشد در زمینه نقش جنسیت در انتخاب اسباب بازی تحقیقات فراوانی شده ، اگر پدر و مادری مشاهده کردند که پسرشان عروسک بازی می کند یا دختر آنان تفنگ بازی می کند حساسیتی نشان ندهند تفاوت جنسی در 7 تا 8 سالگی آشکار می شود و هر کدام به بازیهای خود خواهند پرداخت که با طبیعت و انتظارت جامعه از آنان منطبق است .
10- دوام و استحکام
11- قیمت
یک اسباب بازی مناسب الزاما یک اسباب بازی گران قیمت نیست . بنابراین خریدن یک اسباب بازی ارزان غیرمنطقی نخواهد بود مخصوصاً وقتی که باعث رشد ذهنی ، جسمانی و اجتماعی کودک باشد .
لیستی از اسامی اسباب بازی های مناسب
شن، خاک رُس (که به آسانی تبدیل به گل شود)، آب، خمیرهای بازی، رنگ برای نقاشی انگشتی، آبرنگ، قلم مو در اندازه های مختلف، مداد رنگی، مداد شمعی، گچ (برای استفاده تخته سیاه)، قیچی با لبه های گرد، انواع لگوها، قطعات ساختمان سازی، مکعب های چوبی و قطعات چوبی در اندازه های مختلف، اسباب بازی های پیچ کردنی (هزارسازه ها، پیچ و مهره ها، سرامیک ها، انواع پازل ها، لوتوی ارتباط، دومینوها، حلقه های اهرمی شکل، انواع عروسک ها، عروسک های پلاستیکی، پارچه ای، کاموایی، خانواده عروسکی (شامل مادر، پدر، نوزاد، برادر، خواهر، مادربزرگ، پدربزرگ)، شیشه پستانک، وسایل اتاق خواب، گهواره، کالسکه عروسک، گیره های بند رخت، لباس های کوچک با دکمه های نسبتا درشت که کودک بتواند لباس های عروسک را به سهولت عوض کند، اتو و میز اتوی کوچک اسباب بازی برای خانه عروسک ها، تلفن، لوازم نظافت مانند جارودستی، جاروبرقی، تی، خاک انداز، کهنه برای گردگیری، وسایل آشپزخانه نظیر یخچال، گاز، ظروف آشپزی، سرویس چایخوری نشکن، لوازم خیاطی، اسباب و لوازم دکتری و پرستاری، گاری، اتومبیل، هواپیما، آمبولانس، ماشین آتش نشانی، هلی کوپتر، کامیون، چرثقیل، بلدوزر، گریدر، ترن، تراکتور، زنبیل کوچک، سبد، نخ کردن مهره های رنگین، ترازو (که مفهوم سبک، سنگین، کیلو، گرم و ... را یاد می گیرد)، تخته میخ زدن، چکش، اشکال مختلف آهن ربا، وسایل هُل دادنی و کشیدنی (فرگون، دوچرخه، سه چرخه)، انواع توپ ها (پارچه ای، پلاستیکی، چرمی) برای سنین بالاتر، اره های مخصوص که کار با آنها تا حدودی مشکل است همراه با چند قطعه چکش، میخ و چسب چوب.
(گینوت) به طور کلی پنج اصل را در انتخاب اسباب بازی مهم می داند که عبارتند از:
1ـ برقراری ارتباط و تماس کودک با دیگران را آسان کند.
2ـ در ابراز و تخلیه یک احساس کودک را تشویق کند.
3ـ به افزایش بینش و بصیرت کودک کمک کند.
4ـ فرصت هایی برای آزمایش واقعی ایجاد کند.
5ـ وسیله ای باشد برای جبران ناکامی ها و اظهار تمایلات و آرزوهای سرکوب شده کودک.
گرد آوری : علیرضا صدیق منش کارشناس روانشناسی و نوروتراپیست
منابع :
1 -کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان شورای نظارت بر اسباب بازی 2 ـ ایللینگورث، رونالدس، کودک و مدرسه (ترجمه شکوه نوابی نژاد)، ص129. 3 ـ احمدوند، محمدعلی، روانشناسی بازی، ص106. 4 ـ مجله پیوند، مردادماه 1359، ص38 و منبع شماره 3، ص107 و 106. 5 ـ شهرآرای، مهرناز، راهنمای انتخاب اسباب بازی، ص104. 6 ـ واثقی، مینو، آموزش ضمن بازی (سال سوم هنرستان)، ص12. 7 ـ Mayesky mary creativities for young children P.p 67. 8 ـ قربانیان، غلامرضا، مجله فرزند سالم، بهمن ماه 1375، ص35 و منبع شماره 5، ص4. 9 ـ منبع شماره 3، ص108. 10 ـ Ginott Haim Group psychotherapy with children P.P 52.
