ناتوانی یک زوج در باردار شدن پس از یک سال ازدواج بدون جلوگیری از بارداری را به عنوان ناباروری تعریف کرده‌اند. این مشکل بیشتر در زوجین جوان دیده می‌شود و در گذشته به دلیل نبود پیشرفتهای علمی و این تصور نادرست که عامل ناباروری جنس مونث است، بسیاری از زندگی‌های مشترک را تهدید می‌کرد.
امروزه به لطف پیشرفتهای همه جانبه علمی در زمینه‌های پزشکی بالینی، روان‌شناسی، تغذیه و ژنتیک دیگر این باور‌ها کنار گذاشته شده است و به درستی می‌توان عامل ناباروری را تشخیص و برای رفع آن یکی از روش‌های درمانی موجود را به کار بست.
این روش‌های درمانی تا جایی پیشرفت کرده است که حتی می‌توان جنین انسانی را در محیط آزمایشگاهی و خارج از رحم مادر پرورش و در نهایت فرزندی به زوجین هدیه داد.
طبق نتایج مطالعات صورت گرفته، ناباروری در ۱۰ تا ۱۵ درصد از زوج‌های ایرانی دیده می‌شود و علت آن می‌تواند مربوط به زن یا مرد یا هر دو باشد. حدود ۴۵ درصد از مشکلات ناباروری مربوط به مردان و ۴۵ درصد مربوط به زنان است و در حدود ۱۰ درصد از زوج‌ها نیز عامل ناباروری مشخص نیست؛ در این دسته از زوج‌ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمایش‌های موجود مشکلی ندارند ولی به علل نامشخصی صاحب فرزند نمی‌شوند.
در دو دهه اخیر گام‌های بلندی در رابطه با تشخیص و درمان ناباروری برداشته شده است و حدود ۶۵ درصد از زوج‌های نابارور با استفاده از روش‌های موجود صاحب فرزند شده‌اند.
اکنون برای رفع مشکل این دسته از افراد در کشورهای مختلف به ویژه کشور ما، بیماران می‌توانند با بهره‌مندی از این روش‌ها توان باروری خود را برای همیشه حفظ کنند.
یکی از این روش‌ها نگهداری عوامل باروری و حفظ آن‌ها در بانک‌هایی با عنوان بانک اسپرم، تخمک، بافت تخمدان، بیضه و اعضای تناسلی و حتی جنین در برخی مراکز تحقیقاتی و درمانی مانند پژوهشگاه رویان است.
دکتر روح الله فتحی عضو هیات علمی گروه جنین‌شناسی پژوهشگاه رویان در این وضعیت این بانک توضیح داد: هدف از تشکیل این بانک‌ها حفظ توانایی باروری در افراد نیازمند از طریق نگهداری گامت‌های مردان و زنان است.
بانک اسپرم
فتحی گفت: در این بانک، اسپرم مردان برای استفاده در زمان مناسب نگهداری و ذخیره سازی می‌شود. به عنوان نمونه در بیماران سرطانی که برای آن‌ها درمان‌های دارویی، رادیوتراپی و شیمی درمانی تجویز می‌شود، در اثر استفاده از این روش‌های درمانی گناده‌های آن‌ها آسیب می‌بیند و تولید اسپرم در بدن آن‌ها ضعیف و حتی ممکن است به صفر برسد.
وی افزود: این بیماران می‌توانند برای حفظ قدرت باروری خود پیش از آغاز درمان، به آزمایشگاه مربوطه مراجعه کنند تا اسپرم‌های آن‌ها گرفته و فیریز و در بانک اسپرم نگهداری شود. سپس می‌توان هر زمان که زوجین مایل بودند در محیط آزمایشگاهی اسپرم را با تخمک همسر ترکیب کرد و جنین آزمایشگاهی ایجاد و در نهایت این جنین آزمایشگاهی را به بدن مادر منتقل کرد.
وی با بیان اینکه می‌توان از این طریق توانایی باروری و پدر شدن را در یک فرد حفظ کرد، افزود: منجمد کردن اسپرم جنبه‌های درمانی متفاوتی می‌تواند داشته باشد؛ به عنوان نمونه اگر زوجی برای درمان ناباروری مراجعه کنند، باید در یک مقطع زمانی از مرد اسپرم گرفته، با تخمک زن تلفیق و جنین آزمایشگاهی تولید شود. اما اگر در زمان مناسب تخمک زن آماده نباشد، اسپرم فیریز می‌شود. افراد مجرد که دچار برخی بیماری‌های صعب العلاج می‌شوند و امکان آسیب وارد شدن به توان باروری آن‌ها وجود دارد، نیز می‌توانند برای حفظ قدرت باروری پیش از شروع درمان اسپرم خود را در بانک اسپرم فیریز و نگهداری کنند.
بانک تخمک
وی در مورد بانک تخمک پژوهشگاه رویان توضیح داد: بانک تخمک محل نگهداری تخمک‌های افرادی است که دارای مشکل باروری هستند و در زمان گرفتن تخمک اسپرم همسر آن‌ها به دلایل مختلف آماده نیست بنابراین از آنجایی که گرفتن تخمک بسیار زمان بر، هزینه بر و مشکل است، تخمک افراد منجمد می‌شود تا در زمان مناسب لقاح آزمایشگاهی انجام و جنین تشکیل شود.
فتحی گفت: بانک تخمک همچنین محل نگهداری تخمک بیماران سرطانی و برخی بیماری‌های دیگر و افراد مجرد مبتلا به اینگونه بیماری‌ها است که پیش از شروع درمان از آن‌ها گرفته و منجمد می‌شود. اکنون بیش از هزار نمونه تخمک در بانک تخمک رویان نگهداری می‌شود.
بانک تخمدان
فتحی در مورد بانک تخمدان نیز اظهار داشت: در مورد بیماران سرطانی زمان برای شروع درمان بسیار مهم است و از طرف دیگر ممکن است گرفتن تخمک برای سلامتی آن‌ها مضر باشد، بنابراین باید بافت تخمدان آن‌ها پیش از شروع اقدامات درمانی از بدن جدا، منجمد و در بانک تخمدان نگهداری شود.
وی افزود: این دسته از بیماران پس از طی دوره درمان، درخواست پیوند تخمدان را می‌دهند و این بافت به بدن آن‌ها پیوند زده می‌شود و فرد می‌تواند دوباره قدرت باروری خود را به دست آورد. از این روش در دنیا استفاده شده و تاکنون نزدیک به ۳۰ تولد نوزاد از این طریق گزارش شده است اما از آنجایی که داوطلبی برای این مورد نداشتیم تاکنون این روش در کشور ما استفاده نشده است.
وی توضیح داد: در کشور اغلب زمانی سرطان تشخیص داده می‌شود که بیماری پیشرفت کرده است بنابراین شرایط برای برداشت بافت تخمدان مهیا نبوده است و در بسیاری موارد حتی این بافت نیز درگیر سلول‌های سرطانی شده است.
فتحی گفت: در مواردی نیز ممکن است پیوند این بافت به بدن بیمار سرطانی با مشکلاتی همراه باشد برای بررسی این موضوع پروژه‌های تحقیقاتی در گروه جنین‌شناسی پژوهشگاه رویان طراحی شده است که طی آن تخمک بالغ با کشت آزمایشگاهی بافت تخمدان در محیط آزمایشگاهی رشد داده و منجمد می‌شود. همچنین می‌توان بافت تخمدان را به جای پیوند به بدن فرد به بدن یک حیوان پیوند زد؛ به این ترتیب تخمک بالغ در بدن حیوان تولید می‌شود و سپس استخراج و در محیط آزمایشگاه با اسپرم همسر فرد لقاح داده می‌شود. این روش در سطح دنیا و در کشور ما مراحل تحقیقاتی است و تاکنون به مرحله بالین نرسیده است.
وی در مورد تعداد نمونه‌های موجود در این بانک اظهار داشت: درحال حاضر حدود ۲۰۰ بیمار در رویان پذیرش شده‌اند.
انجماد جنین
عضو هیات علمی گروه جنین‌شناسی پژوهشگاه رویان اظهار داشت: زمانی که در محیط آزمایشگاه تخمک و اسپرم لقاح داده می‌شود ابتدا یک سلول است و سپس تکثیر می‌شود و می‌توان در مراحل اولیه که جنین ۴ یا ۸ سلولی است، آن را منجمد و نگهداری کرد. با لقاح آزمایشگاهی تخمک و اسپرم چندین جنین به دست می‌آید بنابراین چند جنین را به رحم مادر منتقل و مابقی آن منجمد می‌شود.
وی ادامه داد: ممکن است بار اول باروری موفقیت آمیز نباشد، بنابراین برای جلوگیری از تحمیل هزینه‌های باروری مجدد برای خانواده‌ها و همچنین جلوگیری از چند قلوزایی، چند جنین را به رحم مادر منتقل و مابقی را در بانک جنین نگهداری می‌شود.
به گفته فتحی، بانک جنین رویان در کشور ما بسیار فعال است و نمونه چند هزار جنین در این بانک نگهداری می‌شود.
میزان موفقیت
محقق پژوهشگاه رویان در مورد میزان خطا و موفقیت استفاده از روش‌های ذکر شده، اظهار داشت: انجماد جنین و اسپرم صد در صد موفقیت آمیز است. در مورد بافت تخمدان نیز این روش تا درصد بالایی موفقیت آمیز است اما از آنجایی که تخمک یک سلول بزرگ و تعداد آن محدود است، گاهی مشکلاتی در زمینه استفاده از تخمک منجمد شده به وجود می‌آید که البته خاص ایران نیست و در تمام کشورهای پیشرفته نیز امکان بروز این مشکل وجود دارد.
نبود اطلاع رسانی کافی به بیماران نیازمند
فتحی در مورد اینکه آیا در مورد وجود این بانک‌ها به بیماران سرطانی در مراکز درمانی اطلاع رسانی می‌شود تا بتوانند از خدمات آن استفاده کنند، گفت: اطلاع رسانی کافی به عموم مردم در این زمینه صورت نمی‌گیرد در صورتی که می‌توان با اطلاع رسانی گسترده در سطح عموم مردم از حذف توان باروری بیماران پیشگیری و امکان فرزنددار شدن را به عنوان یک نیاز عاطفی آن‌ها حفظ کرد.
به گفته وی حتی برخی پزشکان و متخصصان از وجود چنین امکانات پیشرفتهای در کشور بی‌خبرهستند و همین امر سبب می‌شود که ناخواسته افراد از موهبت فرزندار شدن بی‌نصیب مانند.
منبع : ایرنا
