مرغ‌های هورمونی، سبز و ارگانیک؛ از شایعه تا واقعیت

نی‌نی سایت: اطلاع‌رسانی‌هایی که در این روزها درباره آنفلوآنزای مرغی می‌شود ما را برآن داشت تا درباره مرغ، به عنوان پرمصرف‌ترین گوشت سفید و سوالات و ابهاماتی که پیرامون آن وجود دارد بیشتر کندوکاو کنیم. از بحث در مورد هورمون‌هایی که به مرغ تزریق می‌شود و ضرری که می‌تواند داشته باشد، گرفته تا پرداختن به محصولات جدیدی که این روزها توجه مردم را به خود جلب کرده، مانند مرغ سبز و مرغ ارگانیک.

هورمون‌ها یا قصه‌های هزارویکشب!
در مورد هورمون‌هایی که به مرغ تزریق می‌شود، ابتدا با یک متخصص تغذیه صحبت می‌کنیم و جوابی می‌شنویم که بسیار باعث حیرت ما می‌شود.
دکتر پیام فرحبخش، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه، می‌گوید:
«بحث استفاده از هورمون در پرورش مرغ کاملا عامیانه و صرفا شایعه است. البته اغلب ما این حرف‌ها را شنیده‌ایم که آمپول‌هایی حاوی هورمون به مرغ‌ها تزریق می‌شوند تا زودتر رشد کنند و بزرگ‌تر از مرغ‌های معمولی باشند. در ادامه همین حرف‌ها و فرضیات است که گزاره‌هایی نادرست هم صادر می‌شود؛ به عنوان مثال گفته می‌شود از قسمت کتف، گردن یا بال مرغ کمتر استفاده کنید چون هورمون‌ها در این قسمت‌ها تزریق می‌شود یا برخی سبزیجاتی که با مرغ می‌پزد را استفاده نمی‌کنند چون معتقدند که آنها هورمون‌های مرغ را به خود جذب کرده‌اند و ناسالم هستند. اما این نظریه‌ها از اساس باطل هستند چون در کشور ما، هیچ هورمونی نه به شکل تزریقی و نه به صورت خوراکی به مرغ داده نمی‌شود تا بخواهیم در مورد اینکه ضرری برای ما دارد یا خیر صحبت کنیم.
در هر حال، اگر شما در هر جای دیگری از دنیا، مرغی را مصرف کنید که به آن هورمون داده شده باشد، باز هم مشکلی برای سلامتی ایجاد نخواهد کرد. هورمون‌های استروییدی یا پروتئینی که در برخی کشورها استفاده و به صورت خوراکی به مرغ داده می‌شود، از این جمله هستند. این هورمون‌ها از مسیر گوارش مرغ عبور می‌کنند و اسید دستگاه گوارشی این موجود به قدری قوی است که می‌تواند هر دوی این مواد را تجزیه کند. در حقیقت این مواد تجزیه شده و به گوشت یا چربی تبدیل شده، بنابراین استفاده از آنها مشکلی را در بدن ایجاد نمی‌کند.»
اما سوالی که مطرح می‌شود این است که بدون هورمون‌های رشد چطور مرغ‌های پرورشی با شیوه صنعتی در مدت زمان کم رشد می‌کنند؟ 
هادی هوشیارمحبوب، معاون شرکت «سروش رشد» که در عرصه پرورش مرغ فعالیت می‌کند، در این مورد توضیح می‌دهد: «افزودن هورمون به مرغ‌هایی که به صورت صنعتی تولید می‌شوند یا به عبارت دیگر مرغ ماشینی، نه منطقی است نه اقتصادی. اصولا عملکرد هورمون در یک بازه زمانی طولانی صورت می‌گیرد در حالی که مرغ‌های ماشینی حداکثر طی مدت 45 روز باید وارد بازار شوند تا توجیه اقتصادی برای تولیدکننده داشته باشند. اما ممکن است این سوال پیش بیاید که اگر هورمون استفاده نمی‌شود چرا رشد آنها این‌قدر سریع است؟ احتمالا همین رشد سریع شبهه افزودن هورمون را ایجاد کرده است.
جواب این است که مرغ‌های ماشینی همگی از نژادهای اصلاح شده هستند. دستکاری ژنتیکی صورت گرفته در آنها به صورتی است که مورد نظر انسان است؛ یعنی رشد مرغ به شکلی درآمده که با افزودن فاکتورهایی مانند نور کافی و تغذیه درست، در طی مدتی کوتاه عضله و گوشت خوبی پیدا می‌کند و باعث می‌شود که تولید مرغ در حجم انبوه و در زمان کم امکان‌پذیر باشد. اما این دستکاری ژنتیکی ممکن است نقصان‌هایی را نیز در این موجودات ایجاد کرده باشد، از جمله استعداد آنها در بیمار شدن.»

برای چه باید «مرغ سبز» گران را بخریم؟!
در اینجا بحث دیگری در مورد مرغ مطرح می‌شود؛ آنتی‌بیوتیک. از روزی که روی شیشه مغازه‌های مرغ فروشی یک برچسب سبزرنگ زده شد که روی آن مرغی خوشحال و سالم با شما احوالپرسی می‌کرد، صحبت در مورد تزریق آنتی‌بیوتیک به مرغ بالا گرفت. این محصول جدید که «مرغ سبز» نام دارد با یک ویژگی از دیگر انواع مرغ متمایز می‌شود. به این دسته از مرغ‌ها آنتی‌بیوتیک تزریق نمی‌شود و به همین دلیل در بسته‌بندی جداگانه و با قمیتی بیشتر از مرغ‌های ماشینی به فروش می‌رسد.
از پیام فرحبخش در مورد لزوم تزریق آنتی‌بیوتیک به مرغ می‌پرسیم و او می‌گوید:
«به مرغ‌های ماشینی آنتی‌بیوتیک تزریق می‌شود تا جلوی ابتلای آنها را به بیماری بگیرد. زیرا این نژادها  به دلیل تغییراتی که در ژنتیک آنها اتفاق افتاده در مقابل ابتلا به ویروس‌های مختلف بسیار آسیب‌پذیر هستند و بعد از ابتلا به بیماری نیز توانایی چندانی برای مقابله با آن ندارند. به همین دلیل با تزریق آنتی‌بیوتیک به بدن مرغ از ابتلای او به بیماری‌ها مختلف جلوگیری کرده و با این کار میزان تلفات را پایین می‌آورند.
مرغ سبز محصولی است که با حذف آنتی‌بیوتیک روانه بازار شده است اما نکته قابل تامل این است که آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی به مرغ در عمل خطری برای بدن فرد سالم ندارند و بسیاری از آنها آنقدر ضعیف هستند که برای انسان آنتی‌بیوتیک محسوب نمی‌شوند.»
در حقیقت ما دریافتیم که جز در موارد خاص که فردی دچار بیماری شدیدی باشد که سیستم ایمنی بدن او را به شدت درگیر کرده یا حساسیت‌های خاص به داروهای آنتی‌بیوتیک، برای بقیه افراد آنتی‌بیوتیک موجود در مرغ تفاوت چندانی ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این در مواردی که ضرورت ایجاد نشود به مرغ‌های ماشینی آنتی‌بیوتیک تزریق نمی‌شود. حتی محمد یوسفی، رئیس انجمن پرورش دهندگان مرغ گوشتی، در گفت‌وگویی که شهریور ماه امسال با خبرگزاری مهر انجام داده روی این مساله تاکید کرده  که مرغ سبز هیچ ویژگی خاصی ندارد و نباید گران‌تر از مرغ‌های معمولی به فروش برسد. او توضیح داده بود: «حدود ۲ الی ۳ سال قبل که آنفلوآلانزای پرندگان در کشور شیوع پیدا کرد و مرغداری‌ها به ناچار باید از آنتی بیوتیک برای کنترل این بیماری استفاده می‌کردند که در آن دوران عده‌ای عنوان کردند ما مرغی تولید می‌کنیم که در طول دوره پرورش آن از هیچ  آنتی بیوتیکی استفاده نمی‌شود. این مساله از آن زمان تاکنون ادامه پیدا کرده در حالی که هم اکنون هیچ تفاوتی میان مرغ سبز و مرغ‌های معمولی نیست و این موضوع تنها بهانه‌ای برای گران فروختن کالا است.»
هادی هوشیارمحبوب، با تایید صحبت‌های مطرح شده در مورد مرغ سبز اضافه می‌کند: «اگر مایل به تهیه مرغ سبز بودید باید توجه داشته باشید که در حال حاضر در برخی از استان‌ها مرغ سبز تولید نمی‌شود و برخی افراد مرغ‌های معمولی را به نام مرغ سبز می‌فروشند. برای تشخیص مرغ سبز باید به مهر رسمی اداره کل دامپزشکی روی محصول توجه کرد زیرا مرغ سبز زیر نظر دامپزشکی و با تایید آن به بازار می‌رود.»
اما چرا مرغ سبز این همه طرفدار دارد؟ ما در پیدا کردن جواب این سوال به این نتیجه رسیدیم که بیشتر افراد مرغ سبز را با مرغ ارگانیک اشتباه می‌گیرند.

مرغ ارگانیک؛ دروغی که دوست داریم باور کنیم!
واژه سبز احتمالا در ذهن بسیاری از ما مفهوم طبیعت را تداعی می‌کند و فکر می‌کنیم مرغ سبز همان مرغ ارگانیک است. اما تفاوت زیادی میان مرغ سبز و ارگانیک وجود دارد. همان‌طور که گفتیم مرغ سبز دارو از جمله آنتی‌بیوتیک دریافت نکرده است اما شرایط پرورش آن تفاوتی با مرغ‌های ماشینی دیگر ندارد. در حالی که مفهوم ارگانیک به معنای تولید محصولی با رعایت شرایط بیشتری است.
هادی هوشیارمحبوب در این باره توضیح می‌دهد: «هر گونه محصولات دامی یا کشاورزی که موسوم به ارگانیک هستند، محصولاتی هستند که  کلیه مراحل تولید آنها عاری از کود یا سم شیمیایی باشند. صرف ندادن آنتی بیوتیک به مرغ یا محصولات دامی دیگر باعث نمی‌شود به آن نام ارگانیک بدهیم. به عنوان مثال در مورد مرغ، اصلاح نژاد نباید صورت بگیرد و دارویی نیز نباید به مرغ تزریق شود. همچنین استفاده از دان و تغذیه مرغ باید از مواد ارگانیک انجام شده باشد؛ یعنی دانه‌ای که در شرایط طبیعی بدون استفاده از کود شیمیایی و سموم به دست آمده مورد استفاده قرار بگیرد و استانداردهای پرورش در محیط طبیعی، از جمله پرورش در مکان سقف باز و متراژ استاندارد نیز رعایت شده باشد. البته مرغ ارگانیک در خارج از کشور با عنوان مرغ سبز عرضه می‌شود و این موضوع نیز باعث تداخل این دو مفهوم در کشور ما شده است.»
همان طور که می‌بینید تفاوت بسیاری بین مرغ‌سبز و ارگانیک وجود دارد. به نظر می‌رسد که اگر قرار باشد انتخابی میان این دو نوع باشد، اغلب ما ترجیح دهیم از مرغ ارگانیک استفاده کنیم و به نوعی وجود مرغ سبز به نظر چندان کاربردی نمی‌رسد. اما نکته اینجاست که مرغ ارگانیک در کشور ما اصلا تولید نمی‌شود.
شبنم وثوقی، یکی از کارشناسان انجمن ارگانیک ایران در گفت‌وگو با ما مهر تایید به این مطلب می‌گذارد و می‌گوید: هیچ نوع گوشت سفید ارگانیکی در حال حاضر در کشور تولید نمی‌شود. به این معنی که نه تنها مرغ، بلکه بوقلمون، بلدرچین و انواع گوشت‌های سفید دیگری که ممکن است در برخی فروشگاه‌ها با نام ارگانیک عرضه شوند، تقلبی است.
به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم در حال حاضر امکان تولید این محصولات به صورت ارگانیک و به شکل صنعتی و با نظارت شرکت‌های بازرسی وجود ندارد. تنها محصولاتی که نزدیک‌ترین شکل تولید به ارگانیک را دارند، محصولات طبیعی هستند. این محصولات شامل سبزیجات یا مرغ می‌شوند که در روستاها یا شهرستان‌ها به روش سنتی پرورش پیدا می‌کنند. البته آنها زیر نظر اداره‌های بازرسی نیستند و تولید انبوه صنعتی نیز ندارند.
در مورد محصولات ارگانیکی که در کشور ما تولید می‌شوند در مطالب آینده بیشتر صحبت خواهیم کرد.