یبوست در شیرخواران
شیرخواران ممکن است به طور طبیعی هر 2 تا 3 روز بدون هیچ مشکلی دفع مدفوع نرم داشته باشند که در این صورت یبوست تلقی نمی‌شود، اما به طور کلی هر گاه مدفوع سفت و خشک باشد و دفع آن برای کودک همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بیش از یک 2 روز یا بیشتر باشد، میتوان گفت که کودک یبوست دارد. بنابراین کاهش نوبت دفع به تنهایی بیانگر یبوست نیست. در هفته اول زندگی معمولا نوزاد تا 4 بار در روز ممکن است دفع داشته باشد اما با بزرگ‌تر شدن بتدریج کاهش می‌یابد و در 2 سالگی به 2 بار در روز می‌رسد.
بـیشتر کودکان که دچار یبوست می‌شوند، مشکل زمینه‌ای خاصی ندارند و به اصطلاح پزشکان یبوست آنها علت عملکردی دارد و به عـلـت بیماری بخصوص یا مشکلات اعضای گـوارشـی نـیـسـت . اما در موارد کمی هم یبوست کودکان بخصوص اگر از زمان نوزادی شروع شده باشد، می‌تواند به علت بیماریهای خاص گوارشی و روده‌ای بـــاشــد کــه در ایــن صــورت نـیــاز بــه بررسی‌های بیشتر بالینی و آزمایشگاهی توسط پزشک هست.
چـه عـلامـت‌هـایـی زنـگ خـطـر مـحسوب می‌شوند؟
بزرگ شدن و اتساع شکم، عدم دفع گاز، وجود خون در مدفوع، تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری و تاخیر رشد و... علامت‌هایی هستند که در صورت وجود آنها باید کودک را حتما، نزد پزشک برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد، اما می‌تواند نشانه یک بیماری باشد. بیماریهای نخاع، بیماریهای گوارش، کم‌کاری تیروئید و غیره میتوانند با علامت یبوست خود را نشان دهـنـد. یـکـی از نکات مهم برای رد برخی از بیماریهای مهم گوارشی و عصبی در کودکان دانستن زمان دفع اولین مدفوع دوران نوزادی است.
بنابراین یکی از سوالات مهمی که پزشک از والدین می‌پرسد، زمان اولین دفع در دوران نوزادی است. در واقع در موارد اندکی به طور مادرزادی انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب روده حرکات کافی برای عبور مواد دفعی را ندارد. در چنین بیمارانی همان دفع اولیه در دوران نوزادی دچار اختلال و تاخیر می‌شود. این بیماری که هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند مداخله و درمان زودهنگام است. زیرا باقی ماندن مواد دفعی و افزایش مقدار مواد دفعی همراه با از دست دادن آب آنها بوده و منجر به بزرگ شدن قطر روده‌ها و حتی سوراخ شدن روده‌ها می‌شود.
اما به عنوان یک اصل کلی هرگاه یبوست همراه اتساع شکم و عدم دفع گاز یا نفخ شدید باشد یا با درد حاد شکمی همراه باشد به عنوان یک اورژانس پزشکی تلقی می‌شود و حتما بسرعت باید بررسی شود.
همان طور که قبلا گفتیم، در بسیاری موارد در کودکان یبوست علت‌های غیرعضوی دارد که در اصطلاح به آن یبوست عملکردی گفته می‌شود. واقعیت آن است که این نوع یبوست به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به وجود می‌آید. در این نوع یبوست با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشکی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشکلات جسمانی برای یبوست کودک یافت نمی‌شود، اما نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در کودک می‌شود. گاهی یک تغییر رژیم غذایی از شیر مادر به شیر گاو به علت تغییر در نسبت پروتئین به کربوهیدرات سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناک می‌شود. در این حالت اگرچه مشکل کودک به صورت حاد ایجاد شده است و می‌تواند بسرعت برطرف شود، اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست به صورت مزمن می‌شود.
احتباس مدفوع سبب بازجذب آب آن از روده و خشک‌تر شدن آن می‌شود و مشکل را شدیدتر می‌کند.
در بسیاری موارد، کودکان بخصوص در سنین بزرگ‌تر با تغییر محیط مثلا رفتن به مسافرت، تغییر مدرسه یا محل اجابت مزاج ناخوشایند، از دفع خودداری می‌کنند. به تعویق انداختن دفع به علت بازیگوشی‌های کودکانه حتی می‌تواند سبب ایجاد یبوست شود. در بسیاری موارد استرس‌هایی که پدران و مادران بر کودک وارد می‌کنند نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست. بخصوص در فرزندان مادران شاغل دوری از مادر در ساعات طولانی و عدم احساس آرامش و راحتی از سوی کودک می‌تواند سبب اختلال دفع در کودک شود. حتی آموزش‌های غلط و نامناسب مادر و پدر برای از پوشک گرفتن کودک در بسیاری از موارد نقطه آغـازگـر یبوست است که کم‌کم دچار سیکل معیوب شده و به سمت مزمن شدن پیش می‌رود.
همان طور که گفته شد، یبوست در اغلب موارد علت‌های ساده‌ای دارد و با آن که به راحتی می‌تواند برطرف شود، رو به مزمن شدن می‌رود و مـی‌تـوانـد سبب ایجاد عوارضی شود. یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست که سبب احتباس بیشتر مدفوع و کاهش حرکات دفعی روده‌ها می‌شود. حتی گاهی در موارد نادر سبب سوراخ شدن روده می‌شود. یـکـی دیـگـر از عـوارض شـایـع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است که با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست بخصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که با درمان یبوست بهبود می‌یابد. افزایش فاصله دفع، اغلب منجر به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز می‌شود که در کودکان با سنین کمتر بی‌قراری و تحریک‌پذیری و کم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.
درمان:
محققان طب کودکان معتقدند یبوست در شیرمادرخواران نسبت به شیر خشک‌خواران کمتر اتفاق می‌‌افتد، اگر چه به علت جذب کامل شیر مادر در دفعات دفع در شیر مادر‌خواران کمتر است. ادامه تغذیه انحصاری شیرخوار با شـیر مادر و مراجعه به پزشک در این مورد ضروری است، زیرا یبوست مزمن در این سنین نیاز به بررسی‌هاو مداخله‌های پزشک دارد. با گذشتن سن کودک از مرز 6 ماهگی و آغاز تغذیه کمکی میزان ابتلا به یبوست نیز بیشتر می‌شود. در موارد زیادی عدم تحمل پروتئین شیر گاو می‌تواند سبب بروز یبوست شود که در این موارد نیز لازم است مادران به صورت حاد و در فاصله زمانی کوتاهی شیر گاو را به میزان زیاد وارد رژیم غذایی کودک خود نکنند و از روزانه حدود چند سی‌سی شروع کنند. مصرف کافی آب و مایعات و سبزیجات پرفیبر و ملین مانند انجیر،آلو، زردآلو و سایر میوه‌ها و سبزی‌های تازه سبب نرم شدن مدفوع می‌شود. علاوه بر آن سبوس موجود در نان‌های سبوس‌دار و غلات نیز یک منبع خوب برای تامین فیبر غذایی است.
ذرت بو داده (پاپ کورن) یکی از منابع خوب سبوس است که اغلب کودکان آن را دوست دارند اما فراموش نکنید که تمام این مواد غذایی را به گونه‌ای متناسب با قدرت جویدن کودک فراهم کنید زیرا عدم جویدن غذا خود می‌تواند یکی از علت‌های یبوست باشد هیچ‌گاه برای کودک خود بدون نظر پزشک داروی ملین استفاده نکنید و در صـورتـی‌کـه بـا رعـایـت رژیـم غـذایـی کودکتان همچنان یبوست دارد، با پزشک مشورت کنید.
بیشتر موارد یبوست در کودکان با تغذیه صحیح کودک و توجه به مسائل روحی ــ روانی وی قابل درمان است. این کودکان اغلب به دلایل مختلفی هنگام اجابت مزاج مدفوع خود را نگه می‌دارند و دفع را به تعویق می‌اندازند که به این ترتیب مدفوع آب بیشتری از دست می‌دهد، سفت و خشک می‌شود و ممکن است دفع آن با سختی و درد همراه شده و باعث نگه داشتن بیشتر مدفوع و تسلط کودک بشود. این سیکل معیوب می‌تواند مثلا به دنبال یک شقاق مقعد که سبب دفع دردناک می‌شود، ایجاد گردد. بنابراین مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف کردن علت حاد آن است. اضطراب و عجله برای دفع در کودک و سایر مسائل روانی یکی از مهم‌ترین علت‌های ایجاد یبوست است. این مساله بخصوص در سنین آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهمیت بیشتری دارد. ایجاد کردن یک الگوی منظم برای دفع در کودک می‌تواند این مساله را تا حد زیادی حل کند. پدرها و مادرها میتوانند با یک برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام برای تخلیه روده کودک 5 تا 10 دقیقه کودک را مجاب به نشستن در توالت کنند. چنین برنامه منظمی بتدریج الگوی دفعی کودک را تنظیم می‌کند.
ماساژ ملایم شکم کودک ، می تواند از تا حدی مشکل او را برطرف کند، همچنین خواباندن او به پشت وخمیده نمودن پاهایش بسمت شکم ، بهمراه چرخش ملایم در جهت عقربه های ساعت نیز روش نسبتا مؤثری در برطرف کردن این مشکل می باشد.در کودکان بالای 6 ماه که از این روش نتیجه نگرفته باشند میتوان ( زیر نظر پزشک ) از شیاف های گلیسرین برای نرم کردن مدفوع استفاده کرد .
