یکی از عواملی که باعث می شود کلیه در معرض بیماری قرار گیرد، هیدرونفروز کلیه است که در ادامه بیشتر با آن آشنا می شویم.
هیدرونفروز یا ورم کلیه چیست؟
هیدرونفروز یا “ورم کلیه” به حالتی گفته می شود که سیستم های جمع کنند مسئول جمع آوری ادرار (لگنچه و کالیس ها) حجیم تر از حد معمول بوده و سبب می شوند که کلیه ها بزرگتر از حد طبیعی نسبت به سن باشند.از آنجایی که بسیاری از بیماری‌ها نظیر برگشت ادرار از مثانه به حالب (رفلاکس)، ضایعات انسدادی در مسیر مجرای ادرار، کیست های کلیه، مثانه عصبی (نورژنیک) و … ایجاد هیدرونفروز زمان جنینی می کنند لذا بررسی دقیق علت هیدرونفروز جنینی بعد از تولد نوزاد جهت پیشگیری از آسیب جدی به کلیه ها و حفظ عمکرد طبیعی آنها بسیار ضروری است.
تشخیص هیدرونفروز جنینی
معمولا هنگام سونوگرافی از مادر باردار در سه ماهه آخر بارداری تشخیص داده شده و پزشک سونوگرافیست متبحر در صورت وجود هیدرونفروز در کلیه های جنین آن را گزارش می کند.البته به طور کلی میزان شیوع ناهنجاری های جدی در جنین انسان حدود ۱% موارد است. ۵۰% این ناهنجاری ها مربوط به سیستم عصبی، ۲۰% مربوط به سیستم ادراری- تناسلی، ۱۵% مربوط به سیستم گوارشی و ۸% آن مربوط به سیستم قلبی- ریوی است. پس ناهنجاری های سیستم ادراری- تناسلی دومین گروه از بین ناهنجاری های شایع جنینی می باشند که هیدرونفروز یک طرفه جنین شایعترین ناهنجاری در این گروه می باشد.
علت هیدرونفروز یا ورم کلیه چیست؟
هر گونه انسداد در مسیر مجرای ادرار، میزنای (حالب) و لگنچه کلیه سبب ایجاد هیدرونفروز جنینی می شوند. همچنین برگشت ادرار از مثانه به حالب (رفلاکس)، وجود کیست های کلیه و کلیه های دوگانه (دوبلکس) نیز به می توانند سبب هیدرونفروز زمان جنینی باشند.همان طور که می دانید ۹۰% حجم مایع داخل رحمی (مایع آمنیوتیک) حاصل از ادرار جنین است. جنین در هفته ۱۱ حاملگی قادر به تولید ادرار می باشد. بنابراین کاهش حجم مایع آمنیوتیک که توسط سونوگرافی تشخیص داده می شود بسیار با اهمیت بوده و نشان دهنده اختلال در عملکرد هر دو کلیه جنین یا انسداد در مسیر خروجی مثانه است.
تشخیص هیدرونفروز در نوزادان
اکثر نوزادان در طی ۲۴ ساعت اول بعد از تولد ادرار می کنند. عدم دفع ادرار بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت احتمال مشکل در سیستم ادراری را مطرح خواهد کرد و نیازمند پیگیری جدی است.البته در بیشتر موارد معاینه نوزاد طبیعی است اما ممکن است توده ای در ناحیه پهلو و یا بالای مثانه لمس شود که احتمال ضایعات انسدادی را مطرح می کند.
در تمام نوزادان با سابقه هیدرونفروز زمان جنینی سونوگرافی باید در روز ۷-۳ بعد از تولد توسط سونوگرافیست با تجربه انجام شود. حتی اگر نتیجه سونوگرافی بعد از تولد طبیعی باشد، جهت بررسی برگشت از مثانه به حالب، ضایعات انسدادی در مسیر مجرای خروجی ادرار، مثانه عصبی و … رادیوگرافی مخصوص (VCUG) ضروری است.
اگر نتیجه VCUG طبیعی باشد، احتمال ضایعات انسدادی در قسمت‌های بالاتر سیستم ادراری وجود دارد که جهت تشخیص این موارد اسکن ایزوتوپ از کلیه ها ( MAG3 یا DTPA) باید انجام شود.
فراموش نکنید در تمام پسران مبتلا به ناهنجاری های سیستم ادراری نظیر هیدرونفروز، انجام هر چه زودتر ختنه ضروری است چرا که ریسک عفونت های ادراری را شدیدا کاهش می دهد.
درمان هیدرونفروز نوزادان؛ دارو یا جراحی
تمام نوزادانی که سابقه هیدرونفروز جنینی یا هیدرونفروز نوزادی را دارند تا هنگام بررسی تشخیصی کامل و تعیین تکلیف قطعی باید از آنتی بیوتیک جهت پیشگیری از عفونت های ادراری استفاده کنند. آنتی بیوتیک آموکسی سیلین در دو ماه اول عمر مناسب است.انجام عمل جراحی بستگی به نوع و شدت ضایعه در رادیوگرافی های انجام شده نوزاد دارد که توسط پزشک متخصص کلیه (نفرولوژیست) و یا پزشک متخصص مجاری ادرار (اورولوژیست) تشیخص داده می شود. در صورت وجود ناهنجاری های غیر انسدادی و موارد خفیف باید نوزاد تحت پیگری های مکرر قرار گیرد.
اما هنگامی که نوزاد نیاز به عمل جراحی نداشته باشد باید با انجام سونوگرافی های مکرر و اسکن کلیه تحت پیگیری قرار گیرد. بررسی میزان عملکرد کلیه (اندازه گیری کراتنین خون)، کنترل فشار خون، وضعیت رشد جسمی کودک و آزمایش های مکرر ادراری از نظر بررسی عفونت ادراری از فاکتورهای مهم در پی گیری کودکان است.
