نی‌نی سایت: مینا فطرتی_کارشناس ارشد روانشناسی بالینی: اگر شما هم یک فرزند نوجوان دارید احتمالا با این جملات آشنا هستید: «چرا باید این کار را بکنم؟»، «چرا نباید این کار را بکنم؟»، «چرا خواسته های من به نظر غیرمنطقی است؟»، «چرا نمی‌توانم به جای میهمانی رفتن با شما با دوستانم وقت بگذرانم»، «چرا من را درک نمی‌کنید؟» و ... تقریبا همه ما با ویژگی‌های دوره بلوغ و تغییرات نسبی که در سنین نوجوانی رخ می‌دهد، آشنا هستیم چون خودمان به اشکال مختلف این دوران را سپری کرده‌ایم. نوسان خلق، تحریک‌پذیری، عواطف افراطی، طفره رفتن، عصبانیت و رفتار نسنجیده و ... از جمله این خصوصیات است. در واقع همین تغییرات در بسیاری از خانواده‌ها زمینه‌ساز ناسازگاری نوجوان با اعضای خانواده به ویژه والدین می‌شود.
بدون شک دوره نوجوانی سن شروع تحول‌ها و دگرگونی‌های جسمی و روانی است. در این دوره به دلیل تغییرات جسمی، رشد عاطفی نوجوان تحت تأثیر قرار می‌گیرد و دچار اضطراب، تعارض، ناآرامی، کج خلقی و زود رنجی می‌شود. از طرفی، نوجوان اغلب از نظر ذهنی کمتر به واقعیت توجه دارد و با وجود رشد عقلی، رفتارش بیشتر تابع عواطف و احساسات است تا تفکر و منطق. به همین دلیل به جای پرداختن به واقعیت ها به دنیای تخیل پناه می برد. در این مرحله از رشد نوجوان با چالش‌های بسیاری مواجه است و از یک طرف باید با تغییرات درونی خود و از سوی دیگر با خانواده و گروه هم سالان سازگار شود. همین تفاوت ها بروز تغییرات رفتاری را رقم می زند.
دوستی به وقت نوجوانی
دوران نوجوانی را به نوعی می‌توان دوگانگی هویتی تعریف کرد. فرد نوجوان می‌خواهد دیگران بدانند که بزرگ شده است، ولی مدام احساس می‌کند که دیگران او را درک نمی‌کنند و حتی مسوولیت کافی به او نمی‌دهند. در عین حال، نوجوانان در مقابل عقاید و نظرات همسالان خود حساسیت خاصی دارند طوری که داوری و قضاوت دوستان‌شان بیشتر از والدین‌شان اهمیت دارد. البته تمایل به گروه همسالان در این دوران کاملا طبیعی است، اما سوال اینجاست که وقت گذراندن با درستان تا چه حد و چگونه باید باشد؟ پاسخ ساده است. اگر شما از دوران کودکی آگاهی‌های لازم را به کودک‌تان بدهید و این اطلاع‌رسانی و آموزش‌ها در دوران نوجوانی تکمیل شود تا حدی می‌توانید مطمئن باشید که نوجوانتان دچار اشتباه فاحشی نمی‌شود چون رابطه دوستانه شما با او باعث خواهد شد در جریان کارهای او قرار بگیرید. پس یک آزادی نسبی در چارچوب قوانین خانوادگی حق مسلم نوجوان شماست، اما در صورتی که دچار اشتباهی شود باید با او صحبت کنید و در صورت بارز بودن اشتباه حتی یک تنبیه مناسب مثلا محدودیت یک هفته‌ای استفاده از موبایل یا اینترنت را برایش در نظر بگیرید. در مقابل نوجوان شما باید به ارزش ها و قوانین خانوادگی احترام بگذارد و در مقابل این احترام باید تشویق‌هایی را برای او در نظر گرفت.
لطفا شنونده خوبی باشید
همیشه درباره مشکلات احتمالی به وجود آمده باید با نوجوانتان گفت‌وگو کنید، اما این گفتگو نباید به مشاجره و پرخاشگری منجر شود. در مرحله اول باید به حرف‌های نوجوان گوش کنید. معمولا والدین شنونده‌های خوبی نیستند و اغلب گوینده‌های ماهری محسوب می‌شوند. بسیاری از نوجوانان از این موضوع شاکی هستند که والدین به حرف آنان گوش نمی‌کنند. در واقع ارتباط مانند خیابان دو طرفه است. اگر می‌خواهید نوجوان به حرف شما گوش کند باید با دقت به حرف‌هایش گوش کنید. البته زمانی که فرزندتان آمادگی دارد با او صحبت کنید. متاسفانه ما بزرگ‌ترین اشتباه را زمانی مرتکب می‌شویم که مثلا فرزند نوجوانمان مشغول درس خواندن است یا خودش را برای رفتن به میهمانی دوستش آماده می‌کند و به او می‌گوییم می‌خواهم با تو صحبت کنم. باید بدانید هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد و اگر زمانی که فرزندتان حوصله و وقت کافی دارد با او صحبت کنید، بهتر نتیجه می‌گیرید. از طرفی باید برای نظر نوجوان احترام قائل شوید و در برخی موضوعات نظر فرزندان را بپرسید و اگر منطقی با خواسته و نظر شما مخالفت کرد، نظر او را بپذیرید و عصبانی نشوید و به اصطلاح از کوره در نروید نشوید چرا که درست در این مرحله فرزند شما مهارت نه گفتن و مدیریت کنترل خشم را می آموزد و یاد می گیرد تا در مورد مسایل مختلف فکر کند و از طرفی اعتماد به نفس او افزایش می‌یابد. در عین حال شما باید به عنوان پدر یا مادر انعطاف پذیر باشید و به موضوعات مورد علاقه نوجوان توجه کنید و بدانید علایق و خواسته‌های نوجوان با ما فرق دارد؛ همانگونه که وقتی ما نوجوان بودیم، خواسته‌های ما با والدین متفاوت بود. خود را جای او بگذارید و مسایل را از دید او ببینید.
رابطه دوستانه والدین و نوجوان تا چه حد؟!
داشتن ارتباط دوستانه میان پدر و مادرها و نوجوانان تا حد زیادی مانع از بروز بسیاری از مشکلات مثل ناسازگاری، دروغ گفتن‌ها و رفتارها پنهانی، پرخاشگری و ... می‌شود. البته ارتباط دوستانه نه به این معنا که حرمت‌ها میان نوجوان و خانواده از بین برود و مرزهای احترام و نقش والد از بین برود. در عین حال، نباید در هیچ شرایطی نوجوان تحقیر شود؛ حتی زمانی که با شما ناسازگاری می کند. هر چه بیشتر به نوجوان توهین کنید، بیشتر از شما فاصله می‌گیرد و رفتارش بدتر می‌شود. پس نظرات خود را نیز به فرزندان تحمیل نکنید چون او هرگز به زور و اجبار نظرتان را نمی‌پذیرد و بر عکس، تحمیل کردن نظرتان به صرف اینکه مادر یا پدر او هستید، باعث جبهه‌گیری فرزندان می‌شود. اگر قادر به مجاب کردن نوجوانتان نیستید حتما از یک مشاور کمک بگیرید تا با فرزندتان به توافق برسید. با این روش، فرزند شما یاد می‌گیرد که در شرایط بحرانی می‌تواند به روان‌شناس مراجعه کند. در عین حال، بهتر است با صحبت کردن به دنبال راه حل بهتری باشید. این امر مصالحه خوانده می‌شود. برای مثال اگر به فرزندتان بگویید باید امشب اتاقت را تمیز کنی، هیچ عذری را هم نمی‌پذیرم. او جبهه می‌گیرد و می‌گوید: به هیچ وجه نمی‌توانم، می‌خواهم به خانه دوستم بروم. بنابر این بهتر است بگویید: عزیزم من از وضعیت اتاقت خیلی ناراحتم؛ کی آن را تمیز می‌کنی؟ حالا اگر موضوع به همین جا ختم نشد و با وجود رفتارهای صحیح شاهد پرخاشگری نوجوان بودیم، باید چه عکس‌العملی نشان دهیم؟ گاهی این پرخاشگری ناشی از عملکردهای خود ما به عنوان پدر یا مادر است. ابتدا باید خونسردی خود را حفظ کنید، عصبانی نشوید و از برخورد فیزیکی خودداری کنید و از فرزندتان بخواهید بحث را به زمان دیگری موکول کند تا طرفین به آرامش برسند.
