نی‌نی سایت: حوریه باقری، کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی- در نوشتار قبلی دربارۀ نقش مراقب در دلبستگی کودکان به طور مفصل صحبت کردیم. در این نوشتار می‌خواهیم شما را با انواع دلبستگی آشنا کنیم.
با وجود اینکه نوپایان و نوباوگان در محیط خانواده، اغلب به مادر خود دلبسته می‌شوند اما باطنِ روابط و کیفیت این پیوند عمیق عاطفی با مراقب (ممکن است مادر یا پدر باشد و یا هر شخص دیگر)، از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. بگونه‌ای که کودکان، طیف رفتارهای متعددی را برای بروز دلبستگی از خود بروز می‌دهند.
برای تشخیص و فهمیدن مدل دلبستگی در فرزند خود، فقط کافی است در یک فضای نا آشنا و جدید، کودک نوپای خود را با اسباب بازی‌های محبوبش برای مدت زمان کوتاهی (5- 4 دقیقه) تنها بگذارید تا بتوانید واکنش او را هنگام غیبت‌تان بررسی کنید. البته در این آزمایش حضور یک فرد غریبه با کودک در اتاق هم، برای مراقبت و مشاهدۀ واکنش کودک نوپا در زمان نبودِ شما، لازم است. نکتۀ دیگر اینکه، از این روش برای تعیین کیفیت دلبستگی نوباوگان و نوپایان 3 تا 1 ساله، استفاده می‌شود.
1. دلبستگی ایمن:
وقتی دلبستگی کودک در شرایط ایمن باشد، در فضای نا آشنا، کودک نوپا حضور و وجود والدش را همچون جان پناه و پناهگاهی ایمن تلقی می‌کند و به محضِ نبودِ والد مراقب، نمی‌تواند فرد غریبه را جایگزینِ وجودِ آرام بخش و مطمئنِ والد (مادر) خود کند.
با حضور والد در موقعیتی نا آشنا، کودک نوپا با اطمینان خاطر به کنجکاوی، کنکاش و بررسی محیط اطراف خود می‌پردازد. با اسباب بازی‌هایش با آسودگی و آرامش خاطر، بازی می‌کند. اما در هنگامی که مادر (والدِ حامی) او را در اتاق با فرد غریبه و اسباب بازی‌هایش تنها می گذارد، کودک گریه و زاری سر می‌دهد و اضطراب جدایی در رفتار او، کاملا مشهود است. چون او وجود مادرش را به فردی غریبه ترجیح می‌دهد و پس از بازگشت مجدد مادر به اتاق، بلافاصله با مادرش ارتباط برقرار کرده و به او نزدیک می‌شود و پس از گذشت مدتی کوتاه، گریه اش قطع می‌شود. الگوی دلبستگی ایمن، متداول‌ترین الگوی دلبستگی در تمام جوامع و کشورها محسوب می‌شود.
2. دلبستگی دوری جو و جدایی طلب:
ماری اینسورث که مبدع روش موقعیت غریب برای سنجش کیفیت دلبستگی در نوباوگان ونوپایان است؛ در بررسی‌های خود به این نتیجه رسید که برخی از نوباوگان، در نبودِ والد، از غیبتش ناراحت نمی‌شوند و واکنشی مانند والد خود به فرد غریبه نشان می‌دهند. در هنگام حضور والد در اتاق، نسبت به او بی اعتنا بود و اهمیتی به حضور او در اتاق نمی‌دهند. همین طور هنگام بازگشت دوبارۀ والد به اتاق، تمایلی به استقبال کردن و ارتباط گرفتن با والد خود را ندارند و از او دوری میکنند و یا حداقل در ارتباط گرفتن مجدد با والد، به آهستگی و با سردی رفتار میکنند. این موضوع از در آغوش والد نرفتن و نچسبیدن به او هنگام مراجعۀ دوباره به اتاق فهمیده می‌شود.
احتمالا والدین این قبیل نوباوگان، وقت کمتری را با فرزند خود سپری میکنند و یا تعامل کودک با خود را پس می‌زنند و حاضر به برقراری ارتباط با فرزند نوپای خود نیستند. البته شق سومی هم وجود دارد. ممکن است والدین کودک دوری جو، خیلی او را کنترل کرده و زیر ذره بین کنترل خود گرفته‌اند تا این حد که فرزند آنها، دلبستگی دوری جو و جدایی طلب را از خود نشان می‌دهد.
3. دلبستگی مقاوم:
این دست از کودکان، به دلیل ترس جدایی از والد، لذت استفادۀ کافی از محیط را نمی‌برند. به همین دلیل، در موقعیتی نا آشنا، مدام به والد خود می‌چسبند و پس از بازگشت مجدد والد، رفتار کتک زدن را از خود بروز می‌دهند و به اصطلاح، قشقرق به راه می‌اندازند و به راحتی هم نمی‌توان آنها را ساکت و آرام کرد.
بچههایی با دلبستگی مقاوم، از ارتباط گرفتن با دیگران می‌ترسند و کمتر تمایل دارند در فضاهای نا آشنا و در کنار افراد غریبه، حاضر شوند. البته دربارۀ این موضوع باید بررسی شود آیا سرشت کودک و یا فرهنگ خانواده بدین گونه بوده یا این مسئله توسط محیط و عوامل بیرونی، تقویت شده است؟
4. دلبستگی آشفته - سردرگم:
رفتار کودکان با این شیوۀ دلبستگی، پر از تضاد و تناقض است. آشفتگی و پریشان حالی را می‌توان از نوع رفتارهای آنان فهمید. مثلا در هنگام مراجعۀ دوبارۀ مراقب (مادر) به اتاق، با گرفتن ژست‌های عجیب و غریب به خود، نگاهشان را از مادر می‌گیرند. بعد ممکن است، یک دفعه و به صورت غیر منتظره، گریه و زاری کنند. گاهی با نگاهی خشک و افسرده، به مراقب خود نگریسته و برای تعامل برقرار کردن با والدین خود هم، به شدت مقاومت میکنند.
در مجموع، نا امنی بیشتری در رفتارکودکان با دلبستگی آشفته – سردرگم وجود دارد که باید علت بروز آن در این دست کودکان بررسی شود.
پژوهشگران در این رابطه، به 4 عامل مهم و مؤثر بر ایمنی دلبستگی رسیده‌اند:
1. تدارک دیدن زمان و فرصت برای تعامل و ارتباط با کودک،
2. چگونگی کیفیت مراقبت،
3. سرشت و ویژگی های شخصیتی کودک،
4. وضعیت و شرایط خانواده‌ای که کودک و والدین در آن زندگی میکنند.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد تنوع فرهنگی، نقش پر رنگی در ثبات دلبستگی نوپایان دارد. به گونه‌ای که رفتار نوپایان تا حد زیادی تابع پیامدهای اعتقادات، ارزش‌های اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی خانوادۀ خود است. کودکان طبقه‌های متوسط اجتماعی و اقتصادی که ثبات و هماهنگی در زندگی آنها وجود دارد؛ کیفیت دلبستگی‌شان ایمن و پایدار است. پس بهتر است با فراهم کردن محیطی مناسب، دلبستگی ایمن و خاطرات خوبی را برای فرزند دلبندمان ایجاد کنیم.
نظرات شما
جدیدترین پرامتیازترین