چند دهه پیش، اکثر خانمهایی که چندقلو حامله بودند تا زمان زایمان از این مطلب اطلاع پیدا نمی‌کردند. اما امروزه دیگر چنین غافلگیری هایی به ندرت پیش می‌آیند. این خانمها به طور معمول در آزمایش سونوگرافی که اغلب در سه ماهه اول حاملگی انجام می‌شود، از اینکه دو یا چندقلو حامله هستند، مطلع می شوند.
تشخیص بارداری دو قلو و بارداری چند قلو
در صورتی که اندازه شکم شما بیش از حد معمول بزرگ شده باشد، پزشک به شما توصیه می کند که یک آزمایش سونوگرافی در سه ماهه اول حاملگی بدهید. البته به احتمال زیاد، شما یا پزشکتان در تعیین تاریخ دقیق آبستن شدن، اشتباه کرده اید. آزمایش سونوگرافی مشخص خواهد کرد که چقدر از زمان حاملگی شما می گذرد و آیا بزرگی اندازه شکم شما بواسطه چندقلو حامله بودن است یا خیر.
اگر شما با استفاده از روشهای درمان ناباروری مانند استفاده از داروی کلومید (clomid)، گنادوتروپین، یا باروری آزمایشگاهی (IVF) حامله شده اید، احتمالا در هشت هفته اول از آزمایش سونوگرافی استفاده خواهید کرد تا مشخص شود که چند جنین در رحم شما کاشته شده اند. آزمایش سونوگرافی (خصوصا پس از هفته های ششم تا هشتم)، تقریبا به صورت قطعی می‌تواند مشخص کند که آیا بیشتر از یک جنین در رحم شما در حال رشد است یا خیر. با این حال، هر چه تعداد جنینها بیشتر باشد، احتمال اینکه یکی از آنها در آزمایش سونوگرافی مخفی بماند افزایش می یابد.
دوقلوی همسان یا غیر همسان؟
دوقلوهای غیر همسان در اثر آزاد شدن دو تخمک و بارور شدن همزمان آنها ایجاد می شوند. این دوقلوها را به عنوان دو تخمکی یا دی زیگوتیک (DZ) نیز می شناسند. دوقلوهای همسان از یک تخمک که بارور شده و سپس تقسیم می شود پدید می آیند و به همین دلیل به عنوان یک تخمکی یا مونوزیگوتیک (MZ) نیز شناخته می شوند.
به هر حال، از آنجا که دوقلوهای همسان از یک تخمک به بار می آیند، DNA یکسانی دارند؛ اما با این که به آنها دوقلوهای همسان گفته می شود، دقیقا مشابه با یکدیگر نیستند. هرچند ژنهای آنها یکسان هستند، اما ممکن است برخی ویژگیهای آنها نیز متفاوت باشد که در نتیجه والدین می توانند بین آنها تمایز گذاشته و آنها را از یکدیگر تشخیص دهند. این تفاوتها ممکن است بواسطه اثرات محیطی، یا در درون رحم و یا در خارج از رحم باشد. همچنین، برخی ژنهای خاص ممکن است نهایتا به شکلهای متفاوتی در این دوقلوها بروز پیدا کنند.
زمان تشخیص دوقلوی همسان یا غیر همسان
از لحاظ تئوریک، آزمایشهای دوران حاملگی مانند CVS و آمنیوسنتز می توانند این مورد را به صورت دقیق مشخص نمایند. اما انجام این آزمایشها در چندقلوها می تواند پر دردسر بوده یا نتایج چندان دقیقی به دست ندهد و شما ممکن است نتوانید از DNA همه جنینها نمونه برداری کنید.
اگر شما نتوانید یا نخواهید از این آزمایشها استفاده کنید، آزمایش سونوگرافی در اغلب موارد (بر حسب اینکه آیا آنها از یک جفت استفاده می کنند یا دو جفت؛ و اینکه آیا همجنس هستند یا غیر همجنس) می تواند مشخص کند که آیا نوزادان شما همسان هستند یا غیر همسان.
اگر یک متخصص حرفه ای، سونوگرافی واژینال را بین هفته های 9 تا 14 انجام دهد، می تواند تقریبا 100% مشخص نماید که آیا نوزادان شما از یک جفت به صورت مشترک استفاده می کنند یا خیر. اگر این آزمایش در سه ماهه دوم انجام شود، میزان دقت آن به 90% افت می کند، زیرا محیط داخل رحم تنگ تر شده و تشخیص جفت نیز دشوارتر می شود.
در صورتی که نوزدان شما از یک جفت به صورت مشترک استفاده کنند، همسان هستند. در صورتی که آنها از دو جفت استفاده کنند، ممکن است همسان یا غیر همسان باشند. همه دوقلوهای غیر همسان و 20 تا 30 درصد از دوقلوهای همسان ، از جفت های مجزا استفاده می کنند.
جنسیت دوقلوهای همسان و غیر همسان
در 18 تا 20 هفتگی، در صورتی که هر دو جنین به صورتی در رحم قرار گرفته باشند که تکنیسین بتواند اندامهای جنسی آنها را از طریق سونوگرافی ببیند، می توان جنسیت هر دو کودک را مشخص کرد. در صورتی که آزمایش سونوگرافی به وضوح نشان دهد که شما یک پسر و یک دختر دارید، در این حالت کودکان شما غیر همسان هستند. دوقلوهای همسان تقریبا در همه موارد، جنسیت مشابه دارند.
در صورتی که در آزمایش سونوگرافی مشخص شود که دو جفت وجود دارد و کودکان از یک جنس هستند، یا اینکه اگر نتیجه سونوگرافی واضح و دقیق نباشد، شما احتمالا باید تا زمان تولد بچه ها برای پاسخ این سوال منتظر بمانید. پس از تولد، پزشک مشخص می کند که آیا دوقلوها از یک جفت به صورت مشترک استفاده می کرده اند یا خیر. از آنجا که جفت های مجزا نیز در برخی موارد به هم چسبیده و به شکل یک جفت ظاهر می شوند، ممکن است برای تعیین تعداد دقیق جفتها به آزمایش در آزمایشگاه مجهز نیاز باشد.
اگر بررسی و آزمایش جفتها نیز جواب سوال را مشخص نکند، شما می توانید از آزمایش DNA استفاده کنید؛ اما باید یک تا دو هفته برای مشخص شدن نتیجه، منتظر بمانید. همانگونه که در بالا ذکر شد، دوقلوهای همسان تقریبا در همه موارد DNA یکسانی دارند، اما در دوقلوهای غیر همسان فقط 50% از DNA بین دو نوزاد مشابه و مشترک است.
هنگامی که نوزادها بیشتر رشد کنند، احتمالا با نگاه کردن به آنها نیز به آسانی می توان مشخص کرد که آنها چه نوع دوقلویی هستند. اگر آنها آنقدر به هم شبیه باشند که افراد دیگر نتوانند آنها را از هم تشخیص دهند، می توان گفت که مسلما همسان هستند. اگر رنگ مو، رنگ چشم یا خصوصیات صورت آنها با هم تفاوت مشخصی داشته باشد، بدین معناست که آنها غیر همسان هستند.
ارزیابی خطر در بارداری دوقلوی همسان وغیر همسان
این موضوع صرفا برای ارضای حس کنجکاوی نیست. دانستن این نکته، ممکن است به خاطر برخی دلایل پزشکی نیز اهمیت داشته باشد.
یک مورد آن است که دوقلوهای همسان که از یک جفت به صورت مشترک استفاده می کنند، ممکن است در طول دوران حاملگی با یک خطر خاص در زمینه سلامتی خود مواجه باشند. حدود 15 درصد از این دوقلوها به سندرم انتقال خون بین دوقلوها در رحم (TTTS) مبتلا می شوند؛ حالت خطرناکی که در آن، یکی از دوقلوها بخشی از مایعات خود را به دیگری می دهد. دوقلویی که مایع را دریافت می کند، احتمالا سریعتر از دوقلوی دهنده، رشد خواهد کرد.
در صورتی که این عارضه درمان نشود، معمولا برای هر دو جنین کشنده است. در صورتی که دوقلوهای شما از یک جفت به صورت مشترک استفاده می کنند، پزشک شما، میزان وزن اضافه کردن دو جنین را تحت نظر قرار داده و سایر نشانه های احتمالی TTTS را نیز بررسی می کند. در صورتی که پزشک به بروز این عارضه مشکوک شود، درمان فوری ممکن است جلوی عوارض احتمالی را گرفته و کودکان شما را سلامت نگه دارد.
حتی پس از اینکه کودکان شما رشد کردند، دانستن اینکه آیا همسان هستند یا غیر همسان ، باز هم اهمیت دارد. به عنوان مثال، اگر دوقلوها همسان بوده و مشخص شود که یکی از دوقلوها از یک بیماری ژنتیکی رنج می برد، دوقلوی دیگر نیز قطعا به همین بیماری مبتلاست. اما در مورد دوقلوهای غیر همسان ، ممکن است یکی از آنها به یک بیماری ژنتیکی مبتلا باشد ولی دیگری از این لحاظ سالم باشد.
یک دلیل دیگر هم برای دانستن همسان یا غیر همسان بودن دوقلوها وجود دارد: همه در این باره از شما سوال خواهند پرسید (از دوستان و آشنایان، تا غریبه هایی که در خیابان می بینید). دوقلوها برای مردم جذاب هستند، پس بهتر است در طول حاملگی و تا چندین سال بعد، برای پاسخ دادن به سوالات مکرر آنها آماده باشید.
