در زمان شناسایی رتینوپاتی نوزادان نارس (ROP) در سال 1942، تصور می شد که این بیماری به دلیل دریافت درصد بالایی از اکسیژن در نوزادان نارس به دلیل تکامل نیافتن ریه بروز می کند. اما به تدریج با پیشرفت علم پزشکان متوجه شدند تنها اکسیژن عامل نابینایی نوزادان نارس نیست بلکه عواملی مانند دریافت اکسیژن با غلظت بیشتر یا کمتر از حد نیاز، وزن کمتر از 1.5 کیلوگرم و سن جنینی کمتر از 34 هفته نیز می تواند منجر به بروز این بیماری می شود.
رتینوپاتی نوزادان نارس علامت مشخصی ندارد و تنها راه تشخیص آن معاینه نوزادان به دست چشم پزشک متخصص است تا بتواند به درستی بیماری را تشخیص دهد و در صورت ابتلای نوزاد به این بیماری بدون از دست رفتن زمان طلایی، اقدام به درمان کند.
در صورت مراجعه دیرهنگام و درمان نشدن نوزاد طی سه تا چهار هفته اول تولد، این بیماری می تواند منجر به نابینایی مطلق و دایمی نوزاد شود. بنابراین آگاهی والدین از این مساله و مراجعه به هنگام برای درمان این بیماری بسیار حائز اهمیت است.
** لزوم آگاهی والدین در مورد حساسیت رتینوپاتی
نوزادان نارس با مشکلات متعددی متولد می شوند که از جمله آن می توان به تکامل نیافتن برخی اندام های داخلی مانند ریه، مشکلات گوارشی، مغزی، قلبی و چشمی اشاره کرد که در این صورت لازم است پزشکان معالج، مشکلات نوزاد را برای والدین به درستی تشریح، اولویت بندی و به صورت مکتوب به آنها اعلام کنند تا بر اساس اولویت نسبت به درمان فرزند خود اقدام کنند.
به گفته متخصصان چشم پزشکی، در بین مشکلات نوزادان نارس، معاینه و درمان به موقع مشکلات چشمی در اولویت نخست قرار دارد چراکه درمان نشدن به موقع آنها می تواند منجر به نابینایی شود؛ گاهی فرصت برای درمان مشکلات چشمی برخی نوزادان نارس کمتر از 72 ساعت است بنابراین مراجعه به چشم پزشک مجرب و تشخیص و انجام اقدام لازم در اسرع وقت بسیار حائز اهمیت است.
به گفته دکتر محمود جباروند رییس بیمارستان فارابی، تمام نوزدانی که کمتر از 34 هفته دوران جنینی آنها طول کشیده است و وزنی کمتر از 2 کیلوگرم دارند، باید تحت غربالگری از نظر ابتلا به بیماری رتینوپاتی قرار گیرند.
وی خاطر نشان کرد: این بیماری بسیار حساس است و نمی توان به خاطر مسایل اقتصادی، درمان این نوزاد را به تعویق انداخت بنابراین پس از مراجعه نوزاد به بیمارستان حتی اگر والدین از نظر مالی تامین نباشند، باید فرزند آنها تحت درمان قرار گیرد.
** شیوع رتینوپاتی نوزادان نارس
به گفته جباروند، آماری در مورد شیوع این بیماری در ایران وجود ندارد اما 34 درصد از هر 100 نوزاد نارسی که به بیمارستان فارابی مراجعه می کند، مبتلا به رتینوپاتی نوزادی هستند که از این تعداد هشت درصد به دلیل مراجعه دیرهنگام به کم بینایی یا نابینایی مبتلا و مابقی درمان می شوند.
وی اظهار کرد: هیچ نوزاد نارسی نباید در صف انتظار برای تشخیص و درمان رتینوپاتی قرار گیرد و حتی در ایام تعطیل بلافاصله پس از مراجعه باید معاینه و تحت مراقبت قرار گیرد. درمان این بیماری هزینه چندانی ندارد و تحت پوشش بیمه است؛ هزینه ای که مراجعان شهرستانی برای درمان این بیماری پرداخت می کنند 3 درصد و بیماران تهرانی 6 درصد است.
** لزوم توجه کادر پزشکی و پرستاری به حفظ سلامت بینایی نوزادان نارس
دکتر محمد ریاضی رییس مرکز تحقیقات بیمارستان فارابی با بیان اینکه بهترین راه مقابله با رتینوپاتی نوزادان نارس پیشگیری از آن است، افزود: لازم است کادر پزشکی و پرستاری از شرایط استاندارد مراقبت از این نوزادان، اطلاع کافی داشته باشند و با توجه به اهمیت این موضوع در حفظ این شرایط کوشا باشند.
وی افزود: همچنین لازم است زمانی که این نوزادان در بخش مراقبت های ویژه (NICU) قرار دارند، مقدار اکسیژن محفظه های نگهداری از آنها درصد خاصی باشد، مرتب اندازه گیری شود و نوزاد در فواصل زمانی معین تحت معاینه چشم پزشک قرار گیرد.
ریاضی اظهار کرد: نوزادانی که مبتلا به رتینوپاتی هستند و شرایط آنها اورژانسی تشخیص داده می شود، باید ظرف مدت 72 ساعت تحت لیزرتراپی قرار گیرند.
** روش های درمان
رییس مرکز تحقیقات بیمارستان فارابی با تاکید بر لزوم پیشگیری و اقدام به موقع برای درمان این نوزادان، اظهار کرد: پس از پیشگیری، سه روش درمانی لیزرتراپی، تزریق دارو در چشم و عمل جراحی برای رفع این مشکل پیشنهاد می شود.
ریاضی گفت: در روش لیزرتراپی، لیزر به رگ های شبکیه که در اثر کمبود اکسیژن رشد نکرده است، تابانده می شود که این اقدام در حیطه کارکردهای متخصصان شبکیه است.
وی ادامه داد: در روش تزریق دارو نیز داروها سبب مهار فاکتورهایی می شوند که خود مولد رگ های جدید هستند و در روش سوم، عمل جراحی روی شبکیه با دستگاه های بسیار دقیق و حساس انجام می شود.
** لزوم معاینه دوره ای مبتلایان به رتینوپاتی
کودکان مبتلا به رتینوپاتی برای دیدن اجسام آنها را نزدیک چشم خود نگه می دارند، برای دیدن در فاصله دور مشکل، انحراف چشم و افت ناگهانی دید داشته باشند.
بنابراین به گفته متخصصان چشم پزشکی این بیماران باید همواره تحت نظر پزشک باشند تا دچار اینگونه عوارض نشوند.
به گفته رییس مرکز تحقیقات بیمارستان فارابی گفت: نوزادان مبتلا به رتینوپاتی حتی در صورت درمان به موقع، باید تا آخر عمر تحت مراقبت چشم پزشکی باشند و هر چند وقت یک بار معاینه چشم پزشکی شوند تا دچار آسیب های احتمالی نشوند.
** تشکیل کمیته کشوری برای غربالگری رتینوپاتی
رییس مرکز تحقیقات بیمارستان فارابی از تشکیل کمیته کشوری برای غربالگری رتینوپاتی نوزادان خبر داد و افزود: درحال حاضر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تمام دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور و مراکز درمانی دولتی و خصوصی دستورالعملی برای معاینه چشم نوزادان نارس از نظر ابتلا به بیماری رتینوپاتی ابلاغ کرده است.
ریاضی ابراز امیدواری کرد: با تشکیل این کمیته فعالیت هایی که در این زمینه در سراسر کشور انجام می شود، ساماندهی و هماهنگ شود تا هیچ نوزادی در اثر ابتلا به این بیماری که به سادگی قابل پیشگیری است، دچار نابینایی نشود.
** راه اندازی شبکه اطلاع رسانی به والدین نوزادان نارس
رییس بیمارستان فارابی به طراحی وب سایتی برای شناسایی نوزادان مبتلا به این بیماری در دانشگاه تهران اشاره کرد و گفت: راه اندازی این وب سایت به تمام مراکز درمانی دانشگاه تهران اعلام شده است تا آنها به محض پذیرش نوزاد نارسی که با دوران جنینی کمتر از 34 هفته و وزن کمتر از 2 کیلوگرم به دنیا آمده است، مشخصات او را اعلام کنند تا زمان معاینه نوزاد در بیمارستان فارابی تعیین شود.
جباروند افزود: همچنین به والدین این نوزادان اطلاع رسانی می شود که باید نوزاد خود را تحت معاینه چشم پزشکی قرار دهند و در صورتی که آنها در زمان مقرر مراجعه نکردند، با آنها تماس گرفته می شود و در اولین فرصت مقرر وقت مجدد به آنها داده می شود و حداقل سه بار با والدین این نوزادان تماس گرفته می شود.
وی با بیان اینکه این سیستم درحال حاضر بین بیمارستان فارابی و مراکز درمانی دانشگاه تهران فعال است، ابراز امیدواری کرد این سیستم برای شناسایی تمام نوزادان مبتلا به رتینوپاتی در سراسر کشور گسترش یابد.
** رتینوپاتی دیابتی
بیماری رتینوپاتی تنها مربوط به نوزادان نارس نیست بلکه افراد در سنین بالاتر نیز ممکن است در اثر بیماری دیابت و آسیب به شبکیه چشم به این بیماری مبتلا شوند.
رتینوپاتی دیابتی در اثر کنترل نامناسب قند خون و آسیب به شبکیه چشم بروز می کند. این بیماری سبب رشد رگ های خونی غیرطبیعی در شبکیه چشم و بروز مشکلاتی در بینایی بیماران می شود.
خونریزی زجاجیه چشم از جمله عوارض این بیماری است؛ زجاجیه ماده ژله مانند شفافی است که در وسط چشم قرار دارد و رگ های خونی جدید تشکیل شده در رتینوپاتی ممکن است سبب خونریزی در این ناحیه از چشم شود.
جدا شدن شبکیه چشم نیز از دیگر عوارض رتینوپاتی دیابتی است؛ در اثر این بیماری رگ های خونی غیرطبیعی که در اثر رتینوپاتی دیابتی رشد می کنند، سبب ایجاد بافت رخمی روی شبکیه می شود. این بافت زخمی سبب کشیده شدن شبکیه و در نتیجه جدا شدن آن می شود.
بروز آب سیاه چشم (گلوکوم) نیز از دیگر عوارض بیماری رتینوپاتی دیابتی است. رگ های خونی جدیدی که در اثر رتینوپاتی در چشم رشد می کنند، مانع از جریان طبیعی مایعات به خارج از چشم می شوند. در نتیجه فشار داخل چشم زیاد و سبب بروز گلوکوم می شود.
نابینایی نیز از دیگر عوارض رتینوپاتی دیابتی است؛ در صورتی که بیماری دیابت کنترل نشود و افراد دیابتی معاینات دوره ای چشم را انجام ندهند، ممکن است عوارض ناشی از دیابت منجر به نابینایی آنها شود.
به گفته متخصصان چشم پزشکی تنها راه مقابله با رتینوپاتی دیابتی پیشگیری از بروز آن است.
دکتر احمد سلامت راد متخصص قرنیه و بیماری های چشم اظهار کرد: رتینوپاتی دیابتی در صورت نبود توجه و مراقبت به موقع می تواند منجر به بروز نابینایی در فرد مبتلا شود.
وی تاکید کرد: بهترین درمان رتینوپاتی، پیشگیری است؛ کنترل مناسب قند و فشار خون، تغذیه مناسب و داشتن فعالیت های بدنی مداوم از بروز رتینوپاتی دیابتی جلوگیری می کند.
منبع: ایرنا
