
کاربردهای سنوگرافی شکم و لگن
قراره چی بدونیم:
- سونوگرافی شکم چیست و چه اندامهایی را بررسی میکنه؟
- آمادگیهای لازم و نحوه انجام سونوگرافی شکم چگونه است؟
- سونوگرافی لگن چیست و اندامهای مورد بررسی آن کدامند؟
- روشهای مختلف انجام سونوگرافی لگن چه تفاوتهایی دارند؟
- کاربردهای سونوگرافی لگن در تشخیص بیماریهای زنان شامل چه مواردی است؟
- مزایای اصلی استفاده از سونوگرافی شکم و لگن کدامند؟
- محدودیتهای سونوگرافی شکم و لگن چیست؟
کاربردهای سونوگرافی شکم و لگن در تشخیص بیماریها
حتماً تا حالا اسم سونوگرافی به گوشت خورده، مخصوصاً اگر خودت یا اطرافیانت تجربهای در این زمینه داشته باشین. سونوگرافی یک روش خیلی خوب و مطمئن برای دیدن داخل بدن ماست، بدون اینکه نیازی به عمل جراحی یا استفاده از اشعههای خاصی باشه. سونوگرافی شکم و سونوگرافی لگن دو تا از پرکاربردترین انواع سونوگرافی هستن که به پزشکها کمک بزرگی میکنن تا خیلی زودتر و راحتتر متوجه بشن توی بدن ما چه خبره، یعنی به تشخیص بیماری کمک میکنن و مطمئن میشن که سلامت اندامهای داخلیمون سر جاشه یا نه. توی این نوشته میخوایم ساده برات توضیح بدیم که این دو نوع سونوگرافی دقیقاً چه کارایی دارن و چطور میتونن بهمون کمک کنن.
آشنایی با سونوگرافی شکم و نحوه انجام
وقتی میگیم سونوگرافی شکم، منظورمون یه جور تصویربرداری از اندامهای مهمی هست که توی قسمت بالایی شکم ما قرار گرفتن. یعنی چه اندامهایی:
- کبد
- کیسه صفرا
- طحال
- پانکراس یا همون لوزالمعده
- کلیهها
جالبه بدونید حتی رگهای خونی بزرگ شکم هم با سونوگرافی شکم دیده میشن. این روش مثل یه نگاه اولیه و کلی به این اندامهاست تا ببینیم حالشون چطوره و آیا سلامت اندامهای شکمیمون خوبه یا مشکلی وجود داره.
سونوگرافی شکم چجوری انجام میشه؟
حالا اگر قرار باشه سونوگرافی شکم انجام بدی، شاید ازت بخوان که چند ساعتی قبلش چیزی نخوری، یعنی ناشتا باشی. این کار به این دلیله که اگر معدهات پر باشه، گازهای داخلش ممکنه جلوی دید خوب رو بگیرن و تصویر واضحی از بعضی اندامها مثل پانکراس یا کیسه صفرا به دست نیاد. گاهی هم، مخصوصاً اگر بخوان مثانهات رو هم بررسی کنن، ازت میخوان که چند لیوان آب بخوری و مثانهات پر باشه.
انجام سونوگرافی شکم خیلی سادهست. روی تخت دراز میکشی، دکتر یا کارشناس سونوگرافی یه مقدار ژل مخصوص روی پوست شکمت میزنه این ژل یکم خنکه ولی کمک میکنه که امواج صوتی بهتر منتقل بشن بعدش یه وسیله کوچیک شبیه به میکروفون به اسم «پروب» رو آروم روی شکمت حرکت میده. همزمان که پروب حرکت میکنه، تصویر اندامهای داخلی روی مانیتور کنار دستش دیده میشه. این فرآیند معمولاً درد نداره و خیلی هم امنه، چون هیچ اشعه مضری وارد بدنت نمیشه.
کاربردهای اصلی سونوگرافی شکم در تشخیص بیماریها
سونوگرافی شکم دقیقاً به چه دردی میخوره و چطور به تشخیص بیماریها کمک میکنه.
بررسی سلامت کبد با سونوگرافی شکم
با سونوگرافی شکم میشه فهمید که آیا کبد چرب شده یا نه، یا اگر کیست و تودهای، چه خوشخیم و چه بدخیم، توی کبد وجود داشته باشه، معمولاً نشون داده میشه. اگر آسیبی هم به کبد وارد شده باشه، با این روش قابل بررسیه.
بررسی سلامت کیسه صفرا با سونوگرافی شکم
اگر خدایی نکرده سنگ کیسه صفرا داشته باشی یا کیسه صفرات ملتهب شده باشه که بهش «کوله سیستیت» هم میگن، یا اینکه این لولههای صفراوی گشاد شده باشن، سونوگرافی میتونه اینها رو نشون بده.
بررسی سلامت پانکراس با سونوگرافی شکم
اگر پانکراس ملتهب بشه، که بهش «پانکراتیت» میگن، یا کیست و تودهای توش باشه، ممکنه سونوگرافی بتونه اطلاعاتی بده، هرچند که گاهی اوقات به خاطر محل قرارگیری پانکراس، دیدن کاملش با سونوگرافی یکم سخته.
بررسی سلامت طحال با سونوگرافی شکم
طحال هم یکی دیگه از این اندامهاست که اگر بزرگ شده باشه، یعنی «اسپلنومگالی» داشته باشی، یا کیست و آسیبی دیده باشه، با سونوگرافی شکم مشخص میشه.
بررسی سلامت کلیهها با سونوگرافی شکم
اگر سنگ کلیه داشته باشی، یا کلیهات به خاطر جمع شدن ادرار ورم کرده باشه که بهش «هیدرونفروز» میگن، یا کیست و توموری توی کلیه باشه، همه اینها با سونوگرافی قابل تشخیص هستن. اندازه و شکل کلیهها هم بررسی میشه.
بررسی سلامت مثانه با سونوگرافی شکم
مثانه هم اگر پر باشه، با سونوگرافی شکم دیده میشه و میشه فهمید که دیوارهاش ضخیم شده یا نه، یا اینکه سنگ و تودهای داخلش هست یا نه.
تشخیص بیماری آنوریسم و آسیت با سونوگرافی شکم
جالبه بدونی که سونوگرافی شکم حتی میتونه رگهای خونی بزرگ داخل شکم رو هم بررسی کنه. مثلاً آئورت، که شریان اصلی بدن هست، اگر توی قسمت شکمی گشاد شده باشه و «آنوریسم» پیدا کرده باشه، با سونوگرافی قابل تشخیصه. بعضی وقتها هم جریان خون توی رگهای دیگه رو باهاش بررسی میکنن.
غیر از این موارد، اگر به هر دلیلی مایع اضافی توی فضای شکم جمع شده باشه که بهش «آسیت» میگن، سونوگرافی شکم میتونه نشونش بده. حتی گاهی وقتا از سونوگرافی به عنوان راهنما استفاده میکنن تا اگر لازم باشه از جایی نمونهبرداری کنن یا مایعی رو از شکم خالی کنن، دقیقاً بدونن سوزن رو کجا باید وارد کنن. پس میبینی که چقدر سونوگرافی شکم میتونه برای بررسی سلامت اندامها و تشخیص بیماریهای مختلف مفید باشه.
آشنایی با سونوگرافی لگن و روشهای انجام آن
سونوگرافی لگن برای دیدن اندامهایی استفاده میشه که توی قسمت پایینی تنه، یعنی داخل لگن ما قرار گرفتن. برای خانمها، این اندامها شامل موارد زیر میشن:
- رحم
- تخمدانها
- در شرایط خاص لولههایی که تخمک رو به رحم میرسونن (لولههای فالوپ)
- مثانه
برای آقایون هم، سونوگرافی لگن میتونه شامل اندامهای زیرب باشه:
- مثانه
- پروستات
- کیسههای منی
این نوع سونوگرافی برای نگاه دقیقتر به سلامت اندامهای لگنی و تشخیص بیماریهای مربوط به این ناحیه خیلی کاربرد داره.
سونوگرافی لگن چجوری انجام میشه؟
انجام سونوگرافی لگن معمولاً به دو روش اصلی صورت میگیره. یه روشش اینه که مثل سونوگرافی شکم، پروب رو از روی شکم حرکت میدن. به این میگن سونوگرافی «از روی شکم» یا «ترانس ابدومینال». برای اینکه این نوع سونوگرافی خوب جواب بده و تصویر واضحی از اندامهای لگنی دیده بشه، لازمه که مثانهات پرِ پر باشه.
سونوگرافی ترانس واژینال چیه؟
این روش تصویر خیلی دقیقتر و با جزئیات بیشتری از اندامهای لگنی میده. برای خانمها به این روش میگن سونوگرافی «داخلی» یا «ترانس واژینال». توی این روش، یه پروب مخصوص و باریکتر، با پوشش یکبار مصرف و ژل، به آرامی وارد واژن میشه. چون پروب خیلی به رحم و تخمدانها نزدیکه، تصویری که میده خیلی واضحتره و برای بررسی دقیقتر جزئیات این اندامها استفاده میشه.
سونوگرافی ترانس رکتال چیه؟
برای آقایون هم یه روش مشابه وجود داره که بهش میگن سونوگرافی «ترانس رکتال» و پروب از طریق مقعد وارد میشه تا پروستات و ساختارهای اطرافش رو بهتر ببینه.
برای آماده شدن جهت سونوگرافی لگن، اینکه مثانهات باید پر باشه یا خالی، بستگی به نوع سونوگرافی داره که پزشک برات درخواست کرده. اگر قرار باشه از روی شکم انجام بشه، حتماً باید مثانه پر باشه. اما برای سونوگرافی داخلی، معمولاً ازت میخوان که قبل از انجام، مثانهات رو خالی کنی. پس همیشه به توصیههایی که قبل از سونوگرافی بهت میگن، خوب دقت کن.
کاربردهای سونوگرافی لگن در تشخیص بیماریهای زنان و مردان
خب، حالا که با خود سونوگرافی لگن و روشهای انجامش آشنا شدیم، وقتشه ببینیم این سونوگرافی چطور به سلامت اندامهای تناسلی خانمها و آقایون کمک میکنه و چه نقشی در تشخیص بیماریهای مربوط به لگن داره.
کاربردهای سونوگرافی لگن برای زنان
برای خانمها، سونوگرافی لگن یه ابزار خیلی مهم برای بررسی رحم و تخمدانهاست. مثلاً اگر توی رحم «فیبروم» یا همون «میوم» که یه جور توده خوشخیم عضلانی هست، وجود داشته باشه، یا «پولیپ آندومتر» که یه برجستگی کوچیک توی لایه داخلی رحمه، با سونوگرافی لگن مشخص میشه.
بیماری دیگهای به اسم «آدنومیوز» که باعث ضخیم شدن دیواره رحم میشه، یا هرجور ناهنجاری توی ساختار رحم، با این روش قابل بررسیه. ضخامت لایه داخلی رحم، یعنی آندومتر، هم با سونوگرافی اندازه گیری میشه که توی دورههای مختلف سیکل قاعدگی یا برای بررسیهای ناباروری مهمه.
اگر کیست تخمدان وجود داشته باشه، یا کسی به سندرم تخمدان پلیکیستیک مبتلا باشه که باعث میشه تخمدانها پر از کیستهای ریز بشن، یا اگر تودهای توی تخمدان باشه، سونوگرافی میتونه اینها رو نشون بده. حتی برای خانمهایی که تحت درمان ناباروری هستن، رشد فولیکولها که تخمک رو داخل خودشون دارن، با سونوگرافی لگن دنبال میشه.
اگر لولههای فالوپ دچار مشکلاتی مثل جمع شدن مایع (هیدروسالپنکس) یا بارداری خارج از رحم شده باشن، با سونوگرافی دیده میشن. البته یکی از شناختهشدهترین کاربردهای سونوگرافی لگن برای خانمها، تأیید بارداری و دیدن جنین در هفتههای اوله.
کاربردهای سونوگرافی لگن برای آقایون
در این سونوگرافی مثانه رو میشه با دقت بیشتری نسبت به سونوگرافی شکم بررسی کرد و دید که آیا دیوارهاش مشکلی داره، سنگی داخلش هست، تودهای وجود داره، یا بعد از خالی کردن ادرار، چقدر ادرار باقی مونده.
پروستات هم با سونوگرافی لگن، مخصوصاً اگر از روش داخل مقعدی (ترانس رکتال) استفاده بشه، خیلی خوب ارزیابی میشه. اندازه پروستات، مخصوصاً اگر بزرگ شده باشه که بهش «بزرگی خوشخیم پروستات» یا BPH میگن، یا اگر توده و کلسیم گرفتگی (کلسیفیکاسیون) توش باشه، با این روش مشخص میشه.
کیسههای منی هم که در تولید مایع منی نقش دارن، در موارد خاصی مثل بررسیهای ناباروری یا درد، با سونوگرافی لگن بررسی میشن.
به طور کلی هم برای خانمها و هم برای آقایون، اگر درد نامشخصی توی ناحیه لگن داشته باشن، سونوگرافی لگن میتونه به پیدا کردن علت اون کمک کنه. اگر مایع آزادی هم توی لگن جمع شده باشه، با این روش دیده میشه. گاهی هم مثل سونوگرافی شکم، از سونوگرافی لگن برای راهنمایی انجام بعضی کارهای تشخیصی یا درمانی استفاده میشه تا دقت کار بالاتر بره و به سلامت اندامها آسیبی نرسه.
مزایا و معایب سونوگرافی شکم و لگن
هر روش تشخیصی، در کنار خوبیهایی که داره، ممکنه محدودیتهایی هم داشته باشه. بیایید نگاهی به مزایا این روش بندازیم:
- برخلاف روشهایی مثل عکسبرداری با اشعه ایکس یا سیتیاسکن، توی سونوگرافی از هیچ اشعه یونیزان یا مضری استفاده نمیشه. برای همین هم هست که برای خانمهای باردار یه روش خیلی مطمئن به حساب میاد.
- سونوگرافی یه روش «غیرتهاجمی» هست، یعنی برای انجامش نیازی نیست چیزی وارد بدن بشه یا جایی از بدن برش بخوره (البته به جز سونوگرافیهای داخلی که پروب با احتیاط وارد میشه ولی باز هم جراحی محسوب نمیشه) و معمولاً هم دردی نداره.
- دستگاههای سونوگرافی اغلب قابل حمل هستن و توی خیلی از مطبها و بیمارستانها پیدا میشن، پس دسترسی بهش راحته.
- معمولاً سونوگرافی نسبت به روشهای تصویربرداری پیشرفتهتر مثل اِمآرآی، هزینه کمتری داره. علاوه بر اینها، سونوگرافی میتونه تصاویر رو به صورت «زنده» یا Real-time نشون بده، یعنی پزشک میتونه همون لحظه حرکت اندامها یا جریان خون رو ببینه و بررسی کنه.
اما در کنار این همه خوبی، سونوگرافی شکم و لگن یه سری محدودیتها هم دارن:
- کیفیت تصویر و دقت تشخیص بیماری با سونوگرافی، خیلی به مهارت و تجربه کسی که سونوگرافی رو انجام میده بستگی داره. یعنی اگر اون فرد کارش رو خوب بلد نباشه، ممکنه چیزی از قلم بیفته.
- اگر فردی خیلی چاق باشه، چربی زیاد بدن ممکنه جلوی رسیدن خوب امواج صوتی به اندامهای داخلی رو بگیره و کیفیت تصویر پایین بیاد.
- گازهایی که در رودهها هستن هم میتونن مثل یک مانع عمل کنن و نذارن تصویر واضحی از پشت رودهها دیده بشه.
- استخوان هم امواج صوتی رو از خودش عبور نمیده، پس برای دیدن ساختارهای پشت استخوان، سونوگرافی گزینه مناسبی نیست.
در آخر هم باید گفت که بعضی از ساختارها یا بیماریها ممکنه با سونوگرافی به خوبیِ روشهای دیگهای مثل سیتیاسکن یا اِمآرآی دیده نشن و برای تشخیص قطعی نیاز به بررسیهای بیشتری باشه.
کلام آخر ما با شما
به طور کلی، سونوگرافی شکم و سونوگرافی لگن ابزارهای خیلی ارزشمند و معمولاً اولین قدم برای بررسی مشکلات مربوط به این نواحی و کمک به تشخیص بیماریهای مختلف هستن. این روشها نقش مهمی در حفظ سلامت اندامهای ما دارن چون میتونن خیلی از مشکلات رو زود شناسایی کنن. با این حال، یادت باشه که این پزشک معالجته که تشخیص میده آیا تو به سونوگرافی نیاز داری یا نه، و اگر نیازه، چه نوع سونوگرافی برات مناسبتره. پس همیشه به حرف پزشکت گوش کن و اگر سوالی داشتی ازش بپرس.