سرطانهای ارثی و غیرارثی: کدوم سرطان‌ها ارثی هستن و کدوم نه؟
سرطان یکی از اون بیماری‌ها هست که ممکنه همه ما در موردش شنیده باشیم یا حتی توی اطرافیانمون دیده باشیم. ولی همه سرطان‌ها به یه شکل به وجود نمیان. بعضی سرطان‌ها ارثی هستن، یعنی از والدین به فرزندان منتقل می‌شن و بعضی دیگه در طول زندگی به دلایل مختلفی مثل سبک زندگی یا عوامل محیطی به وجود میان. توی این مقاله، به بررسی این دو نوع سرطان و تفاوت‌هاشون می‌پردازیم.
سرطانهای ارثی
سرطانهای ارثی به اون دسته از سرطان‌هایی می‌گن که به خاطر تغییرات ژنتیکی‌ای که از والدین به بچه‌ها منتقل می‌شه، ایجاد می‌شن. این یعنی اگه یکی از والدین ژن معیوبی داشته باشه، این احتمال وجود داره که این ژن به فرزندش منتقل بشه و احتمال ابتلا به سرطان رو بیشتر کنه.
یکی از معروف‌ترین سرطانهای ارثی، سرطان پستانه. اگه توی یه خانواده چند نفر به سرطان پستان مبتلا باشن، احتمال ارثی بودن این سرطان زیاده. این به خاطر جهش‌هایی توی ژن‌های BRCA1 و BRCA2 هست که می‌تونن از والدین به بچه‌ها منتقل بشن. این ژن‌ها در حالت عادی از بدن در برابر سرطان محافظت می‌کنن، ولی وقتی جهش پیدا می‌کنن، خطر ابتلا به سرطان افزایش پیدا می‌کنه.
سرطان تخمدان هم یکی دیگه از سرطانهای ارثیه که معمولاً با سرطان پستان مرتبطه. اگه یه نفر جهش ژنتیکی توی همون ژن‌های BRCA داشته باشه، علاوه بر سرطان پستان، احتمال ابتلا به سرطان تخمدان هم بیشتر می‌شه.
سرطان روده بزرگ (بویژه نوعی که بهش می‌گن سندرم لینچ یا HNPCC) هم یه سرطان ارثیه. اگه کسی توی خانواده سابقه‌ی چندین مورد از سرطان روده داشته باشه، ممکنه این نوع سرطان ارثی باشه. جهش‌هایی که باعث این نوع سرطان می‌شن معمولاً باعث ایجاد چندین سرطان توی یک فرد می‌شن، مثلاً علاوه بر روده، سرطان رحم هم ممکنه ایجاد بشه.
سرطانهای غیرارثی
در مقابل، بیشتر سرطان‌ها ارثی نیستن و در طول زندگی به وجود میان. این سرطان‌ها رو "غیرارثی" یا "اکتسابی" هم می‌گن. این نوع سرطان‌ها به خاطر جهش‌های ژنتیکی‌ای ایجاد می‌شن که در طول زندگی فرد رخ می‌ده و از والدین به ارث نمی‌رسن. عوامل محیطی مثل سیگار کشیدن، آلودگی هوا، تغذیه نامناسب یا حتی قرار گرفتن زیاد در معرض نور خورشید می‌تونن باعث ایجاد این نوع سرطان‌ها بشن.
سرطان ریه یکی از این نوع سرطان‌هاست. اکثر موارد سرطان ریه به خاطر مصرف سیگار یا قرار گرفتن در معرض آلودگی هواست. این سرطان معمولاً ارثی نیست و بیشتر به دلیل سبک زندگی ایجاد می‌شه.
سرطان پوست (ملانوما) هم جزو سرطان‌هایی هست که بیشتر به خاطر عوامل محیطی به وجود میاد. افرادی که زیاد زیر نور خورشید قرار می‌گیرن یا از دستگاه‌های برنزه کننده استفاده می‌کنن، بیشتر در معرض خطر این نوع سرطان هستن. البته ممکنه توی بعضی خانواده‌ها ملانوما بیشتر دیده بشه، ولی بیشتر مواقع این سرطان به خاطر نور خورشید ایجاد می‌شه.
سرطان کبد هم معمولاً به خاطر عفونت‌های ویروسی مثل هپاتیت یا مصرف زیاد الکل ایجاد می‌شه و جزو سرطانهای غیرارثی به حساب میاد. عوامل دیگه مثل چاقی هم می‌تونن در ایجاد این نوع سرطان نقش داشته باشن.
تفاوت اصلی بین سرطانهای ارثی و غیرارثی
تفاوت اصلی بین این دو نوع سرطان در منبع ایجاد اون‌هاست. سرطانهای ارثی به خاطر ژن‌هایی که از والدین به ارث می‌رسن به وجود میان، ولی سرطانهای غیرارثی به خاطر عواملی مثل سبک زندگی، محیط یا تغییرات ژنتیکی‌ای هست که به مرور زمان ایجاد می‌شن.
تو سرطانهای ارثی، فرد از همون بدو تولد یه ژن معیوب رو از یکی از والدینش به ارث می‌بره. این ژن معیوب ممکنه تا سال‌ها هیچ مشکلی ایجاد نکنه، ولی اگه به دلایلی فعال بشه، می‌تونه باعث سرطان بشه. برای مثال، یه فرد ممکنه ژن معیوب BRCA1 رو به ارث ببره و سال‌ها بدون هیچ نشانه‌ای زندگی کنه، ولی بعداً در اثر این ژن به سرطان پستان یا تخمدان مبتلا بشه.
اما توی سرطانهای غیرارثی، ژن‌های فرد در ابتدا سالم هستن، ولی به مرور زمان و به دلایل مختلف، مثل عوامل محیطی یا سبک زندگی، دچار تغییر می‌شن. این تغییرات ژنتیکی ممکنه باعث بشن سلول‌ها به طور غیرطبیعی رشد کنن و در نهایت به سرطان تبدیل بشن. این نوع سرطان‌ها بیشتر توی افراد مسن‌تر دیده می‌شه، چون جهش‌های ژنتیکی به مرور زمان تجمع پیدا می‌کنن.
پیشگیری و تشخیص
پیشگیری از سرطانهای ارثی کمی سخته، چون این ژن‌ها از والدین به ما منتقل می‌شن و کنترلی روی اون‌ها نداریم. ولی با انجام آزمایش‌های ژنتیکی و بررسی سابقه‌ی خانوادگی می‌تونیم بفهمیم که آیا در معرض خطر بیشتری هستیم یا نه. اگه متخصصان تشخیص بدن که یه فرد ژن معیوبی داره، ممکنه توصیه کنن که آزمایش‌های منظم انجام بده یا حتی بعضی اوقات عمل جراحی پیشگیرانه انجام بشه.
برای سرطانهای غیرارثی، بهترین راه پیشگیری، تغییر در سبک زندگیه. ترک سیگار، مصرف کم الکل، تغذیه سالم و ورزش منظم می‌تونه به کاهش خطر این نوع سرطان‌ها کمک کنه. همچنین، محافظت از پوست در برابر نور خورشید می‌تونه خطر ابتلا به سرطان پوست رو کم کنه.
نتیجه‌گیری
سرطان‌ها می‌تونن به دو دسته‌ی اصلی ارثی و غیرارثی تقسیم بشن. سرطانهای ارثی به خاطر ژن‌های معیوبی که از والدین به ما منتقل می‌شن، ایجاد می‌شن، در حالی که سرطانهای غیرارثی نتیجه‌ی عوامل محیطی و سبک زندگی هستن. شناخت این دو نوع سرطان می‌تونه به ما کمک کنه که راه‌های پیشگیری مناسب رو پیدا کنیم و به موقع اقدام کنیم.
