هموگلوبین چیست؟
هموگلوبین پروتئین پیچیده‌ای در خون است که به انتقال اکسیژن و دی اکسید کربن به قسمت‌های مختلف بدن کمک می‌کند. آهن عنصر اصلی گلبول‌های قرمز خون است. از این رو نام هموگلوبین هم به معنی آهن، گلوبین به معنی پروتئین است. سطح هموگلوبین در زنان باید بین 12 تا 16 گرم در دسی لیتر باشد.اهمیت هموگلوبین در دوران بارداری
هنگامی که خانمی باردار است بیش از حد طبیعی به اکسیژن نیاز دارد زیرا جنین نیز به اکسیژن نیاز دارد. از این رو به محض بارداری یک زن، میزان هموگلوبین او تخمین زده می‌شود. ظرفیت حمل اکسیژن خون به طور مستقیم به غلظت هموگلوبین در گردش خون بستگی دارد.
محدوده طبیعی هموگلوبین
هموگلوبین به صورت گرم در دسی لیتر اندازه‌گیری می‌شود. در ادامه میزان طبیعی هموگلوبین در بزرگسالان را می‌خوانید:- هنگام بارداری: 12 تا 15.8 گرم در دسی لیتر یا 120 تا 158 گرم در لیتر
- سه ماهه اول بارداری: 11.6 تا 13.9 گرم در دسی لیتر یا 116 تا 139 گرم بر لیتر
- سه ماهه دوم بارداری: 9.7 تا 14.8 گرم بر دسی لیتر یا 97 تا 148 گرم بر لیتر
- سه ماهه سوم بارداری: 9.5 تا 15 گرم بر دسی لیتر یا 95 تا 150 گرم بر لیتر
چرا سطح هموگلوبین در بارداری کاهش پیدا می‌کند؟
انتظار می‌رود هموگلوبین در بارداری کاهش پیدا کند. در واقع طبیعی است که هموگلوبین در دوران بارداری به 10.5 گرم بر دسی لیتر کاهش یابد. دلیل این امر بسیار ساده است. هنگامی که یک زن باردار است حجم خون 50 درصد افزایش می‌یابد تا مواد مغذی ضروری را برای جنین در حال رشد فراهم می‌کند. تا هفته هشتم بارداری، سطح پلاسمای خون بالاتر از گلبول‌های قرمز در خانم باردار است. با توجه به کاهش غلظت گلبول‌های قرمز خون، سطح هموگلوبین به اندازه حداقل 10.5گرم در دسی لیتر کاهش می‌یابد. هرچیزی کمتر از این مقدار نیاز به بررسی دارد.اثرات هموگلوبین پایین بر بارداری
میزان هموگلوبین زیر 10.5 گرم در دسی لیتر می‌تواند بر سلامت زن باردار تاثیر داشته باشد. از این رو، مصرف مکمل‌های آهن در دوران بارداری توصیه می‌شود. در اینجا چند عارضه جانبی بر اثر پایین بودن سطح هموگلوبین در بارداری آورده می‌شود:- احساس خستگی
- سرگیجه
- پوست و لب کمرنگ
- تنگی نفس هنگام استراحت
- دست و پای سرد
- ناخن شکننده
آیا شما در معرض خطر کاهش هموگلوبین هستید؟
همانطور که قبلا ذکر شد افت جزئی در هموگلوبین در دوران بارداری طبیعی است. اما اگر در مرحله‌ای که هموگلوبین شما پایین‌تر از حد طبیعی باشد، باردار شوید ممکن است دردوران بارداری در معرض خطر بیشتری برای کاهش هموگلوبین باشید. برخی از عوامل قبل از بارداری که ممکن است مادر رادر معرض هموگلوبین پایین قرار دهد عبارتند از:- از دست دادن مقادیر زیادی خون در طی قاعدگی، به ویژه آخرین چرخه قبل از بارداری
- رژیم کاهش وزن با مقادیر بسیار کم آهن
- اهدای خون قبل از بارداری
- عدم جذب مناسب آهن
- بارداری بلافاصله بعد از زایمان
- کم خونی فقر آهن: این اتفاق زمانی می‌افتد که بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین بهینه نداشته باشد.
- کم خونی فقر فولات: بدن برای تولید RBC یا همان گلبول قرمز به فولات بیشتر نیاز دارد تا بتواند اکسیژن را به بافت‌های بدن برساند. مصرف نکردن سبزیجات برگ سبز به اندازه کافی می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مربوط به فولات شود.
- کمبود ویتامین B12: بدن برای تشکیل گلبول‌های قرمز سالم نیز به میزان کافی ویتامین B12 نیاز دارد. داشتن رژیم غذایی فاقد ویتامین می‌تواند مواردی ایجاد کند که به طور مستقیم روی هموگلوبین تاثیر بگذارد.
نحوه افزایش مقدار هموگلوبین در هنگام بارداری
از آنجا که مشخص است میزان هموگلوبین به احتمال زیاد در دوران بارداری کاهش پیدا می‌کند باید با پزشک مشورت کنید و مکمل‌های آهن مصرف کنید. همچنین تغییر در رژیم غذایی شما ممکن است به شما کمک کند تا آهن، اسید فولیک، ویتامین B12 و ویتامین C را دوباره تامین کنید. در اینجا لیستی از مواد غذایی وجود درد که می‌تواند به شما در تامین این کمبود کمک کند:شما باید از رژیم غذایی سرشار از سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، میوه‌های خشک، دانه‌های غذایی مانند جو، ارزن، ذرت و دانه کنجد استفاده کنید. این منابع قابل اعتماد آهن هستند.
میوه‌های سرشار از آهن مانند کیوی، هلو، انجیر، سیب و ... از ضروریات رژیم غذایی روزمره شما هستند.
مواد غذایی سرشار از ویتامین C در رژیم غذایی شما گنجانده شود زیرا به بدن کمک می‌کند که آهن جذب کند. میوه‌هایی مانند کیوی، پرتقال، لیموترش و تمشک منبع عالی ویتامین C هستند. سبزیجات برگ سبز، کلم بروکلی و گوجه فرنگی همچنین سرشار از ویتامین C هستند و باید در رژیم غذایی گنجانده شوند.
اسید فولیک و ویتامین B کمپلکس در تولید گلبول‌های قرمز خون که به نوبه خود باعث افزایش سطح هموگلوبین بدن می‌شوند، کمک می‌کند. بنابراین مواد غذایی سرشار از اسید فولیک و B کمپلکس مانند آووکادو، بامیه، کاهو، شلغم، جوانه و... نیز باید بخشی از وعده‌های غذایی روزانه باشند.
مشاهده شده است که مصرف زیاد کلسیم، گلوتن و کافئین می‌تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود. از این رو در دوران بارداری باید میزان مصرف مواد زیر را محدود کرد:
- قهوه/ چای
- ماکارونی و محصولات گندم (گلوتن)
- جعفری (اسید اگزالیک)
- محصولات شیر
چه موقع سطح هموگلوبین در حین بارداری بالا می‌رود؟
سطح هموگلوبین در بارداری ممکن است به دلیل شرایط مرتبط با قلب، ریه‌ها و کلیه‌ها ایجاد شود. هموگلوبین در یک زن بارداری نیز ممکن است به دلیل موارد زیر باشد:- کم آبی: در صورت کاهش میزان مصرف مایعات در بارداری ممکن است افزایش ناگهانی هموگلوبین را تجربه کنید. البته اگر مایعات دریافتی را افزایش دهید، هموگلوبین همان لحظه کنترل می‌شود.
- اریتروسیتوز: در این شرایط، افزایش ناگهانی در گلبول‌های قرمز مشاهده می‌شود. در دوران بارداری اگر به دلایلی بدن نتواند میزان اکسیژن بافت‌های مختلف را برآورده کند، افزایش تولید گلبول‌های قرمز وجود دارد.
- مصرف بیش از حد مکمل‌های آهن: افزایش سطح آهن در بدن باعث افزایش ناگهانی سطح هموگلوبین می‌شود. از این رو بدون مشورت با پزشک، مکمل آهن نباید مصرف کنید.
اثرات سطح هموگلوبین بالا
ممکن است تعجب کنید اما سطح بالای هموگلوبین در بارداری می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در اینجا پیامدهای ناخواسته هموگلوبین بالا در بارداری را می‌خوانید:- این امر احتمال وزن کم هنگام تولد را افزایش می‌دهد
- در طول سه ماهه اول و دوم می‌تواند منجر به SGA جنین شود (وزن کم نسبت به سن حاملگی)
- اگر سطح هموگلوبین در سه ماهه دوم بالاتر از 14 گرم در دسی لیتر باشد، ممکن است نشان دهنده پره اکلامپسی باشد.
- افزایش غلظت خون می‌تواند مستقیما بر جریان خون در بدن مادر تاثیر بگذارد. در نتیجه ممکن است خون به جفت نرسد و بدیهی است که رشد سالم جنین را مختل می‌کند.
