انواع حرکات جنینی
تمام حرکات جنین شبیه به هم نیست. اوایل مادر ممکن است حرکتی شبیه بال بال زدن در شکمش احساس کند که بعدا تبدیل به لگدهای قدرتمندترین می‌شود و بعدها پیچ و تاب خوردن، چرخیدن یا وول زدنش را حس خواهد کرد. همچنین حرکات مربوط به سکسه جنین هم هست. بنابراین حرکات جنین را می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:- ضعیف
- قوی
- چرخیدن
پیشرفت حرکات جنین به مرور زمان
- قبل از هفته ۹ بارداری، تمام اندام جنین با هم تکان می‌خورد چراکه اعصاب بچه هنوز در حال رشد و توسعه است. رویان سر و پشتش را قوس می‌دهد.
- در هفته نهم بارداری خمیازه کشیدن و کشش‌های بدنش در سونوگرافی دیده می‌شود. در هفته دهم بعد از لقاح، حرکت جداگانه دست و پا و حرکات جهشی را شاید احساس کنید.
- در هفته ۱۱ بچه می‌تواند دهانش را باز کند و انگشتانش را بمکد.
- در هفته ۱۲ بارداری، بچه شروع به قورت دادن مایع آمنیوتیک می‌کند و در هفته ۱۳ بارداری، بچه دست و پاهایش را محکم‌تر تکان می‌دهد و مشت و لگد می‌زند. همچنین به لمس پوست پاسخ می‌دهد.
- در هفته‌های ۱۴ تا ۲۰ بارداری، موضوع بزرگی به نام «روح دار شدن» اتفاق می‌افتد و تازه مادر در این زمان است که متوجه تکان‌های جنین می‌شود. البته در اولین بارداری‌ها، معمولا مادر تا قبل از هفته‌های ۱۸-۲۰ بارداری متوجه این حرکات نخواهد شد اما مادرانی که تجربه حاملگی دو یا چندباره را دارند، به خاطر بالاتر رفتن حساسیت‌شان و همین‌طور شل‌تر شدن عضلات شکمی، همان اوایل هفته ۱۴ متوجه حرکات جنین می‌شوند.
- از هفته ۲۰ تا هفته ۳۶ بارداری، تمام انواع حرکات جنین احساس می‌شود: حرکات ضعیف، قوی و چرخش‌ها. بچه تمام مفاصل و ستون فقراتش را تکان می‌دهد تا از رشد مناسب مفاصل مطمئن شود.
- به مرور زمان الگوی حرکات جنین تغییر می‌کند و حرکات نرم او کمتر می‌شود و در عوض، حرکات شدیدتر و چرخش‌هایش بیشتر و مکرر خواهند شد.
- در هفته ۲۸ بارداری، همه بچه‌ها در واکنش به محرک‌های مختلف، از جا می‌پرند. مثلا اگر بچه به خاطر یک صدای بلند، حرکت ناگهانی یا احساس افتادن و سقوط بترسد، هر دو دست و پایش را در سینه جمع می‌کند.
- در سه ماهه سوم بارداری، بچه حرکتی مثل دوچرخه سواری با پاهایش انجام می‌دهد که به آن قدم برداشتن می‌گویند. این حرکت برای کمک به سر و ته شدن بچه و زایمان طبیعی مهم است. در این زمان، هر قدر بچه چثه بزرگتری داشته باشد، مسلما فضای حرکت کردنش کمتر می‌شود و به همین خاطر میزان حرکات و شدت‌شان به نوعی محدودتر می‌شوند.
کم تحرکی جنین؟!
میزان حرکات جنین در طول بارداری ثابت نیست. بین هفته‌های ۲۰ تا ۳۶ یا ۳۷ بارداری، این حرکات اوایل بیشتر ضعیف هستند. اما به مرور که بارداری پیش می‌رود، این حرکات ضعیف کاهش یافته و حرکات قوی‌تر و چرخش‌های جنین افزایش می‌یابد. از هفته ۳۶ یا ۳۷ تا پایان بارداری، حرکات قدرتمند و چرخش‌های بچه دوباره کاهش یافته، کم تکان می‌خورد و در عوض حرکات نرم و آرام او زیاد می‌شود.ریتم حرکات جنینی
حرکات جنین ریتم روزانه و شبانه خاص خود را دارد. جنین معمولا بین ساعت ۹ صبح تا ۲ بعدازظهر و ۷ عصر تا ۴ صبح فعال است. در ماه آخر یا بعد از پایان بارداری، بچه معمولا در طول خواب سبکش، لگد می‌پراند!گاهی حرکات جنین در طول چرخه خوابش کمتر می‌شود و مادر کم تحرکی جنین را حس می‌کند. در کل هر دوره خواب جنین بین ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد اما ممکن است گاهی به ۹۰ دقیقه هم برسد! سیکل استراحت-فعالیت جنین با سیکل خواب-بیداری مادرش هماهنگ نیست.
درک تحرک جنین
مادران معمولا وقتی به پهلوی چپ دراز کشیده‌اند، زمان‌هایی که نشسته‌اند و پاهایشان را بالا گذاشته‌اند یا زمانی که بر حرکات بچه تمرکز می‌کنند، بیشتر و بهتر متوجه تحرک فرزندشان می‌شوند. اما وقتی مادر سرش شلوغ است، ممکن است اصلا متوجه فرزندش نشود. بنابراین ممکن است احساس کنند جنین کم تحرک شده!عوامل موثر بر درک تحرک جنین
از جمله دیگر عواملی که مانع از درک تحرک جنین توسط مادر می‌شود و تعبیر به کم تحرکی جنین می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:- کم بودن حجم مایع آمنیوتیک که مانع از حرکت آزادانه جنین می‌شود
- چاقی که منجر به شکل گیری یک دیواره ضخیم شکمی می‌شود
- جفت قدامی (که قبل از هفته ۲۸ اتفاق نمی‌افتد) که باعث افزایش ضخامت دیواره رحم در آن نقطه می‌شود
- سیگار کشیدن مادر
- تجربه اولین بارداری با عضلات سفت شکم
- موادی مثل الکل، بنزودیازپین‌ها، مسکن‌ها و مخدرهایی مثل متادون می‌توانند هم باعث کم تحرکی مادر و هم کم تحرکی جنین شوند.
کم تحرکی جنین و تعداد لگدها
هر وقت مادر به کم تحرکی جنین شک کند و احساس کند حرکتش کم شده، بررسی‌های بیشتر برای اطمینان از سلامت جنین لازم است.قبلا تعیین سلامت جنین با استفاده از «تعداد لگدها» رابطه مستقیم داشت. این کار را می‌توان به یکی از دو روش زیر انجام داد:
۱. مادر باید راحت نشسته یا آرام به پهلوی چپ دراز بکشد تا میزان گردش خون به سمت جنین افزایش یابد و بعد، ۱۰ لگد را بشمارد و مدت زمان لازم برای رسیدن به دهمین لگد را اندازه بگیرد.
۲. مادر بعد از یک وعده غذایی معمولی به پهلوی چپ دراز کشیده و تعداد لگدهای جنین طی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه را بشمارد.
معمولا بیش از ۱۰ لگد در عرض ۲ ساعت طبیعی و نرمال است. یکبار کاهش تحرک جنینی، در ۷۰ درصد مادران، قابل اغماض است و نیاز به بررسی بیشتر ندارد.
کم تحرکی جنین چه زمانی خطرناک است؟
وقتی دیسترس (پریشانی) حاد جنینی رخ دهد، معمولا طوفانی از حرکات جنین آغاز می‌شوند که بیشترشان آهسته و ضعیف هستند. البته در مورد دیسترس مزمن جنین دیده شده است که حداقل ۱۲ ساعت قبل از ایست قلبی جنین، او به شدت کم تحرک شده یا حرکتش کلا متوقف می‌شود.به این شرایط «سیگنال هشدار حرکتی» (MAS) می‌گویند و نشان‌دهنده مرگ قریب‌الوقوع جنین است. تغییر در ضربان قلب جنین معمولا ظرف یک تا ۴ روز باعث مرگ جنین می‌شود؛ البته اگر قبل از این مدت مرگ جنین اتفاق نیفتد.
عوامل مرتبط با کم تحرکی جنین
از جمله عواملی که می‌توانند باعث کاهش تحرک جنین شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:- عقب ماندگی رشد داخل رحمی (IUGR)، محدودیت رشد جنین (FGR) یا بچه‌های کوچکتر از سن بارداری (SGA)
- عملکرد ضعیف جفت (نارسایی جفت)
- کاهش مایع آمنیوتیک (اولیگوهیدر آمنیوس)
- زایمان زودرس قریب‌الوقوع
- خونریزی جنین
- عفونت‌های داخل رحمی
- عوارض کم تحرکی جنین
- ناهنجاری‌های مادرزادی (آنومالی های مادرزادی)
- تولد جنین نارس
- فلج مغزی
- ناتوانی ذهنی
- کمبود وزن تولد
- افت قند خون (هیپوگلایسمی)
- مرگ جنین
- مرگ نوزاد در دوره اولیه نوزادی
- افزایش احتمال سزارین
- القاء زایمان
بررسی کم تحرکی جنین
وقتی علائم کم تحرکی جنین ظاهر می‌شود، باید سابقه مادر بررسی شده و تحت آزمایش جسمی و برخی آزمایش‌های دیگر قرار بگیرد.مسیر ارزیابی مادر، بسته به وجود هر نوع ریسک فاکتور یا داشتن هر نوع تجربه بد در بارداری (های) قبلی مادر متفاوت خواهد بود.
اما به طور معمول بررسی قلب و عروق (کاردیوتوگرام/CTG) و سونوگرافی تجویز می‌شود. در این تست وجود تحرک جنینی هم زمان با بررسی ضربان قلب متناسب با حرکات بررسی می‌شود. در صورتی که CTG غیرطبیعی باشد و قبلا سونوگرافی نشده باشد، سونوگرافی انجام می‌شود. سونوگرافی کمک می‌کند رشد جنین، شکل اندام‌های جنین و حجم مایع آمنیوتیک بررسی شود.
در صورتیکه جواب تست قلب و عروق غیرعادی باشد و سونوگرافی طبیعی باشد، پزشک احتمال خونریزی جنین (FMH) را بررسی می‌کند. خونریزی جنین عامل ۴ درصد از مرگ‌های جنینی است که معمولا تنها علامتش کم شدن تحرک جنین است.
