پیشگیری از عقب ماندگی ذهنی با غربالگری

تولد فرزند شیرین‌ترین اتفاقی است که برای مادر و پدر رخ می‌دهد و همه زوج‌ها دوست دارند نوزادی بی‌نقص و سالم به دنیا بیاورند. سالم بودن نوزاد اولین و مهم‌ترین آرزوی پدر و مادرهاست و شاید اولین سوالی که بعد از تولد فرزند توسط والدین و فامیل از پزشک پرسیده می‌شود این است که آیا نوزاد سالم است؟
متاسفانه با وجود پیشرفت علم پزشکی هنوز هم نوزادانی با بیماری‌های مادرزادی و نقص‌های جسمی و ذهنی متولد می‌شود. به بهانه روز عقب‌ماندگی ذهنی سراغ «دکتر شیرین نیرومنش متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ پریناتالوژی(بارداری های پرخطر) و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران» رفته و در این مورد با ایشان گفتگو داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

عوامل ریسک عقب ماندگی ذهنی

دکتر نیرومنش در جواب به این سوال که چه دلایلی ریسک به دنیا آوردن نوزاد مبتلا به عقب‌ماندگی ذهنی را بالا می‌برد، می‌گوید: «عقب‌افتادگی ذهنی جنین علل مختلفی دارد. برخی نوزادان به خاطر علت‌های ژنتیکی که بیشتر در ازدواج های فامیلی دیده می‌شود، دچار این بیماری می‌شود. نقایص آنومالی مادرزادی در مغز و ساختمان جمجمه جنین مانند کوچک بودن، بزرگ بودن و نقص ساختمانی در جمجمه نیز می‌توانند ریسک ابتلا به این بیماری را بالا ببرند. این مشکل همچنین گاهی در نوزادانی که خیلی زود و پیش از 30 هفتگی متولد می‌شوند و بسیار کم وزن هستند، دیده می‌شود.»
دکتر نیرومنش در ادامه به نی نی سایت می‌گوید:« اولین ارگان حیاتی که در جنین شکل می‌گیرد ساختمان مغز و نخاع است. در یک جنین با سن شش هفته که شاید قدش کمتر از یک سانتی‌متر باشد سر جنین کاملا مشخص است. از آنجا که مغز عضوی بسیار حیاتی و مهم است و در هفته‌های ابتدایی بخش قابل ملاحظه‌ای از جنین را تشکیل می‌دهد، به دقت مورد برسی قرار می‌گیرد. بیماری‌های ژنتیکی و یک سری اختلالات در رشد جنین در این زمان می‌تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی شود.»

افزایش احتمال تولد نوزاد مبتلا به سندرم داون در مادران بالای چهل سال

استاد دانشگاه پزشکی دانشگاه تهران در گفتگو با نی‌نی‌سایت می‌گوید: « سن مادر در سلامت جنین بسیار موثر است. بهترین سن برای بارداری سنین حدود 20 تا 35 سالگی است. در این سنین شاهد کمترین عارضه بارداری برای مادران و تولد سالم‌ترین نوزادان هستیم. بعد از 35 سالگی عوارض بارداری و جنینی و اختلالات کروموزومی بیشتر می‌شوند. در این سنین بیماری‌هایی مانند فشارخون و دیابت بارداری بیشتر دیده می‌شوند که می‌توانند بر سلامت جنین و تکامل مغزی تاثیرمنفی بگذارند.»

تست غربالگری در پیشگیری از عقب ماندگی مهم است

دکتر نیرومنش با تاکید بر انجام تست غربالگری در دوران بارداری می‌گوید:« آنچه امروزه به عنوان غربالگری به مادران پیشنهاد می‌شود، غربالگری سندرم داون و بیماری‌های اختلال کروموزومی شایع در جنین است. در این اختلال کروموزوم‌های ۲۱،۱۸ و ۱۳ و همچنین کروموزم‌های جنسی بررسی می‌شوند و هدف اصلی پیدا کردن جنین‌هایی است که مبتلا به سندرم داون یا تریزومی کروموزوم۲۱ هستند. به این معنا که هر کرموزوم در انسان باید جفت باشند اما در این کودکان کروموزوم ۲۱ جفت نبوده و سه تا است که شایعترین اختلال کروموزومی در انسان است. در این اختلال جنین زنده متولد می‌شود اما دچار عقب‌ماندگی ذهنی با درجات مختلف و بیماری‌های مادرزادی قلبی و کلیوی است. با غربالگری می‌توان این مشکل را پیش از تولد تشخیص داده و از به دنیا آمدن چنین جنین‌هایی جلوگیری کرد. به تمام مادران توصیه می‌شود حتما تست غربالگری را انجام دهند. به خصوص خانم‌هایی که ازدواج فامیلی داشته‌اند یا سن‌شان از ۱۸ سال کمتر یا از 40 سال بیشتر است. البته شیوع این بیماری در مادران کم سن کمتر از مادران بالای 40 سال است. در خانم‌های بالای 45 سال از هر 50 بارداری یکی از آنها دارای جنین سندرم داون است.»

غربالگری برای عقب ماندگی چگونه است؟

دکتر نیرومنش به نی نی سایت می‌گوید: «غربالگری نوعی سونوگرافی است که بین هفته یازده تا سیزده هفته و شش روز‌گی بارداری انجام می‌شود و طی آن تمام اعضای جنین، جفت و مایع درون رحم برسی می‌شود. مهم‌ترین نکته در این سونوگرافی اندازه‌گیری ان تی یعنی ضخامت پشت گردن جنین است. اگر ضخامت این بخش از بدن جنین زیاد باشد و غیرطبیعی به نظر برسد می‌تواند یکی از علایم ابتلا به سندرم داون باشد. پس از انجام غربالگری مادران باید آزمایش خون بدهند. پس از انجام آزمایش خون نتیجه آن، نتیجه سونوگرافی و سن مادر در یک برنامه کامپیوتری ثبت و آنالیز می‌شوند. این برنامه به پزشک درصد ریسک ابتلای جنین به بیماری سندرم داون را داده و مشخص می‌کند جنین جزو گروه پرخطر یا کم‌خطر است. جنین‌هایی که دارای ضخامت پشت گردن هستند به جز احتمال ابتلا به سندرم داون احتمال بیماری‌های قلبی نیز دارند.»

سقط جنین عقب مانده فقط کمتر از 18 هفته

دکتر نیرومنش در گفتگو با نی‌نی‌سایت در جواب این پرس که آیا به لحاظ قانونی می‌توان جنین‌های مبتلا به سندروم داون را سقط کرد یا نه؟ می‌گوید: «اگر تست غربالگری مثبت باشد، مادر باید به پزشک مراجعه کرده تا پزشک مقداری از مایع دور جنین را کشیده و به آزمایشگاه بفرستند. در طی این آزمایش سلول‌های جنینی کشت داده می‌شوند و اگر اختلال کروموزومی در آنها دیده شده و 100 درصد ثابت شود جنین دارای سندرم داون است می‌توانند اقدام به سقط جنین کنند. البته مشروط بر اینکه سن جنین کمتر از 18 هفته باشد.»

الکل و دخانیات سندرم داون ایجاد نمی‌کنند اما...

دکتر نیرومنش در جواب این پرسش که آیا مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری می‌تواند ریسک ابتلای جنین به سندرم داون را افزایش دهد یا نه می‌گوید: «الکل و دخانیات تاثیری در ایجاد سندرم داون و عقب‌ماندگی ذهنی ندارند اما مصرف الکل در زمان بارداری می‌تواند جنین را دچار نواقص جسمانی و ذهنی کند. استعمال دخانیات نیز می‌تواند منجر به تولد نوزادان نارس و کم وزن شود.»

زردی نوزاد و خطر مشکلات ذهنی

دکتر نیرومنش در پایان گفتگو با نی‌نی‌سایت در پاسخ به این سوال که آیا زردی نوزادان می‌تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی آنها شود؟ می‌گوید:« زردی نوزادان نمی‌تواند به ابتلای آنها به عقب‌ماندگی از نوع سندرم داون منجر شود اما نوزادانی که پس از تولد دچار زردی می‌شوند حتما باید تحت نظر پزشک اطفال باشند. درصورتی که زردی بالا رفته و به موقع تشخیص داده و درمان نشود ماده بیلی‌روبین می‌تواند در مغز نوزاد رسوب کرده و منجر به عقب افتادگی نوزاد شود.»