بند ناف مجرايي است که جنين را در رحم مادر به جفت متصل مي‌کند. اين عضو منبع تغذية جنين است و وظيفة انتقال خون بين جنين و جفت را بر عهده دارد. بند ناف براي تأمين مواد مغذي و اکسيژن به جنين و حذف مواد زايد او استفاده ميشود. از همين روست که بند ناف در گذشته اهميت ويژه و نمادين داشته است و در انواع فرهنگ‌هاي سنتي به آن توجه مي‌شده است. مثلا خرافه‌اي قديمي است که مي‌گويد هر جا بند ناف کسي دفن شود، عاقبت او نيز از آن جا گذر مي‌کند. تا چند سال پيش تنها فايده‌ي بند ناف همين بود خانواده‌هايي آن را در مدرسه يا مکتب و حتي امروزه در دانشگاه يا جايي ديگر دفن مي‌کردند تا بچه‌شان عاقبت از آن مسير بگذرد و به اصطلاح عاقبت به خير شود. اما امروزه خون بند ناف پس از تولد نوزاد هم ارزش ويژه‌اي پيدا کرده است و شرکت‌ها يا انجمن‌هايي به دنبال ذخيره سازي خون بند ناف هستند تا با استخراج سلولهاي بنيادي آن، بيمهگر زندگي باشند.
گرچه در اين سال‌ها، ذخيره سازي و فريز سلولهاي بنيادي خون بند ناف رشد داشته است اما با اين حال، سالانه تعداد زيادي خون بند ناف در جهان همراه با ساير ضايعات بيولوژيکي و پزشکي دور انداخته مي‌شوند. اين اتفاق تنها به دليل هزينه بالاي انجماد سلولهاي بنيادي نيست، بلکه بيشتر به دليل ناآگاهي از مزايا و کاربردهاي خون بند ناف است که نشان مي‌دهد هنوز کارهاي زيادي براي اطلاع‌رساني در اين زمينه بايد صورت گيرد. به همين دليل 15 نوامبر روز جهاني خون بند ناف (WCBD) ناميده شده است تا به آگاهي‌بخشي پيرامون فوايد اين محصولات بيولوژيکي پرداخته شود.
به طور معمول در اين روز -روز جهاني خون بند ناف- در کشورهاي مختلف از والدين و متخصصان مراقبت‌هاي بهداشتي دعوت ميشود تا اين روز را جشن بگيرند. هدف از روز جهاني خون بند ناف ايجاد فرصتي براي افزايش اطلاعات در بين والدين آينده، پزشکان، سازمان‌هاي غيردولتي و دولتي در مورد امکان ذخيره‌سازي طولاني‌مدت و استفاده‌ي باليني از خون بند ناف و ارائه نتايج آخرين تحقيقات نوآورانه در اين زمينه است. هم‌اکنون، کارآزمايي‌هاي پزشکي مختلفي با کمک سلولهاي بنيادي در دنيا انجام ميشود. از تلاش براي درمان اوتيسم يا ديابت تا درمان کوويد 19.
امروزه در پزشکي از خون بند ناف در موارد زير نيز استفاده ميشود:
• پيوند سلولهاي بنيادي خونساز و مزانشيمي
• کشت سلولهاي بنيادي خونساز و مزانشيمي
• آماده سازي پلاسماي خون بند ناف («اشک مصنوعي» و غيره)
• لنفوسيت‌هاي T (براي تخريب سلولهاي بدخيم)
• ژل پلاکتي (براي درمان زخم‌ها)
• براي به دست آوردن سلولهاي iPS
چرا خون بند ناف نوزادمان را ذخيره کنيم؟
حجم خون موجود در بندناف و جفت حدود 80 تا 200 ميلي ليتر و غني از سلولهاي بنيادي است. در زمان زايمان کمتر از 5 دقيقه فرصت وجود دارد تا خون بندناف را جمع آوري نمود. خون بند ناف، غني از سلولهاي بنيادي خونساز است که در موقع تولد به عنوان يک زباله بيولوژيک دور ريخته ميشود، اما ذخيره آن در بانک خون بند ناف مي‌تواند براي درمان بيش از 80 نوع بيماري لاعلاج يا صعب‌العلاج استفاده شود.سلولهاي بنيادي خون بند ناف نسبت به سلولهاي بنيادي بزرگسالان مناسب‌تر است، زيرا جوان‌تر هستند و کمتر در معرض بيماري‌ها يا عوامل محيطي قرار گرفته‌اند. سلولهاي بنيادي موجود در خون بند ناف را مي توان بدون هيچ‌گونه خطري براي کودک يا مادر جمع آوري کرد.
سلولهاي بنيادي قادر به ساخت انواع سلولهاي ديگر هستند و در صورت ذخيره‌سازي خون بند ناف همواره منبعي غني از سلولهاي بنيادي در اختيار داريم که مي‌توانند در درمان بيش از 80 نوع بيماري مورد استفاده قرارگيرند. خون بند ناف در حال حاضر براي درمان بيماريهاي با منشاء خوني از قبيل انواع سرطان‌هاي خون، تالاسمي و بيماريهاي نقص سيستم ايمني کاربرد دارد و تحقيقات در زمينه کاربرد آنها در بيماري با منشا عصبي مثل فلج مغزي و اوتيسم، پارکينسون و ساير بيماري‌ها مانند ديابت نوع 1 و 2، آرتروز و کرونا در حال انجام است. بر اساس برآورد منابع معتبر بين المللي سالانه بيش از 600 هزار نمونه خون بند ناف در سراسر جهان جمع‌آوري مي شود. از زمان اولين پيوند موفق سلولهاي بنيادي خون بند ناف در سال 1988 تا کنون بيش از 40 هزار پيوند سلول بنيادي خون بند ناف تنها در درمان بيماريهاي صعب‌العلاج با منشاء خوني در سراسر جهان صورت گرفته است.
در دسترس بودن، کاهش احتمال رد پيوند نسبت به ساير منابع سلولهاي بنيادي خونساز، کاهش خطر آلودگي و عدم نياز به تطابق ژنتيکي کامل در پيوند از مهمترين مزاياي خون بند ناف نسبت به ساير منابع سلولي است. همچنين، علاوه بر فردي که خون بند ناف وي ذخيره‌سازي شده است، هر شخص ديگري که از لحاظ ژنتيکي تطابق لازم را با نمونه خون بند ناف ذخيره شده، داشته باشد، در صورتي که تعداد سلول‌ها متناسب با وزن بيمار باشد، مي‌تواند در صورت تائيد پزشک معالج از اين سلول‌ها استفاده نمايد. شانس تطابق در خويشاوندان درجه يک نوزاد و علي‌الخصوص خواهر يا برادر او بيشترين مقدار بوده و به همين جهت به بانک‌هاي خون بند ناف، بانک خون بند ناف خويشاوندي نيز گفته ميشود.
از زمان راه اندازي اولين بانک خون بند ناف در دنيا تاکنون بيش از 450 بانک خون بند ناف در 98 کشور در سراسر دنيا ايجاد شده است.
بانک خون بند ناف رويان فعاليت خود را از سال 84 به شکل رسمي با همت مرحوم زنده ياد دکتر کاظمي آشتياني آغاز کرده و تا به امروز توانسته بيش از 137 هزار نمونه در بانک سلولهاي بنيادي خون بند ناف ذخيره‌سازي کند، از اين رو به عنوان بزرگترين بانک خون بند ناف در خاورميانه شناخته ميشود.
تاکنون تعداد نمونه‌هاي مناسب و استفاده شده از سلولهاي بنيادي خون بند ناف در کشور بيش از 300 مورد بوده است که اين موارد غالبا در بيماران با منشاء خوني استفاده شده است. همچنين بزرگترين طرح کارآزمايي باليني دنيا در درمان بيماران مبتلا به فلج مغزي براي اولين بار در کشور به همت بيمارستان مرکز طبي دانشگاه تهران و بانک خون بند ناف رويان انجام شده است؛ اين طرح براي درمان 135 بيمار با استفاده از سلولهاي بنيادي بند ناف به تازگي اجرا شده است و نتايج مثبت آن در آينده به شکل رسمي اعلام ميشود.
خون بند ناف نوزادان که تنها و تنها يک بار و در هنگام تولد نوزاد قابل جمع‌آوري و ذخيره‌سازي مي‌باشد در صورت تمايل و عضويت خانواده‌ها در بانک خون بند ناف رويان، در زمان زايمان توسط کارشناسان مجرب جمع‌آوري ميشود و جهت نگهداري به بانک خون بند ناف رويان انتقال مي‌يابد. سلولهاي بنيادي خون بند ناف در درون تانک‌هاي مخصوص در دماي منفي196درجه نگهداري مي‌شوند. در حال حاضر با توجه به تجربه جهاني حداقل زمان نگهداري سلولهاي بنيادي در شرايط مذکور حدود 30 سال مي باشد.
جهت عضويت لازم است مادران باردار پس از هفته 36 بارداري جهت عقد قرارداد به دفاتر بانک خون بند ناف رويان در سراسر کشور و يا سايت شرکت به آدرس www.rsct.ir مراجعه نمايند. در حال حاضر با توجه به حجم زياد تقاضا به افرادي که امکان پرداخت مبالغ هزينه عقد قرارداد را ندارند، شرايط اقساط و تسهيلات بانکي تعلق گرفته و مي‌توانند پروسه ذخيره‌سازي را با شرايط اقساطي انجام دهند.
با توجه به اينکه مشاوره ذخيره‌سازي سلولهاي بنيادي خون بند ناف کاملا رايگان است، پيشنهاد مي‌گردد کليه خانواده‌هاي در آستانه تولد نوزاد با مراجعه به شعب بانک خون بند ناف رويان در سراسر کشور، تماس تلفني (27635000-021) يا مراجعه به سايت اينترنتي (www.rsct.ir) راهنمايي‌هاي لازم پيرامون ذخيره کردن خون بند ناف فرزند خود را دريافت و در صورت تمايل نسبت به ذخيره‌سازي خون بند ناف فرزندشان اقدام نمايند.
