مسلم است با توجه به تغییرات فیزیولوژیکی بدن در سنین مختلف، نیازهای تغذیه ای بدن هم در هر دوره معین متفاوت خواهد بود. بر همین اساس و با توجه به اهمیت قضیه، لازم است کمی با نیازهای اختصاصی تغذیه ای دوره های مختلف زندگی بیشتر آشنا شویم. این قسمت را به دوران قبل از تولد یعنی به دوران جنینی اختصاص می دهیم که از برخی جهات می توان آن را مهم ترین و موثرترین دوران تغذیه ای یک فرد به شمار آورد. تغذیه صحیح جنین در اصل به تغذیه صحیح دوران بارداری و مادر طفل بستگی دارد به نحوی که علاوه بر تامین مواد مورد نیاز رشد جنین، برآورده کننده نیازهای مادر در جهت جلوگیری از ذخیره های بدن وی باشد چراکه در صورت کمبود هرگونه ماده غذایی مورد نیاز در غذای دریافتی، جنین برای ادامه رشد خود از تمامی ذخایر بدن مادر استفاده خواهد کرد. در بعضی کتب و تحقیقات منتشرشده، نقش تغذیه مادر و حتی پدر، قبل از لقاح و باروری نیز مورد توجه قرار می گیرد که فعلا به آن نمی پردازیم.
شاید بتوانیم دوران ۹ ماهه بارداری را غیرطبیعی ترین دوره زندگی زنان محسوب کنیم چراکه در هر دو بعد جسمانی و روانی با تغییرات محسوس و شگفت انگیزی روبه رو شده و روال طبیعی زندگی آنها کاملا به هم می ریزد. البته تمامی این تغییرات را می توان در جهت تطابق شرایط جسمانی مادر با وضعیت به وجود آمده دانست که در این بین نقش اصلی را تغییرات هورمونی ایفا می کنند. این روند، علاوه بر تشکیل و تکمیل جنین، باعث ایجاد تغییراتی در بدن مادر نیز می شود؛ از جمله ذخیره چربی در قسمت میانی بدن به منظور استفاده در دوران شیردهی. حجم خون نیز حدود ۵۰ درصد افزایش می یابد که در نتیجه آن فعالیت اعضای مختلف بدن بیشتر از قبل می شود. مثلا فعالیت کلیه ها در ماه های آخر بارداری (با توجه به رسیدن حجم خون به حداکثر میزان خود و افزایش وزن) به بالاترین حد خود می رسد اما توان کافی نداشته و علاوه بر دفع نابجای مواد مغذی مانند پروتئین و املاح، از دفع مناسب آب هم بازمی مانند و این مساله به صورت ادم در ناحیه ساق و مچ پا نمود پیدا می کند.
از گذشته های خیلی دور، اهمیت تغذیه در دوران بارداری مورد توجه بوده و افزایش نیاز به مواد مغذی گوناگون امری بدیهی و الزامی محسوب می شده است، ولی بسیاری از تصمیمات و اقداماتی که در این راستا صورت می گرفته بدون هیچ گونه پایه و مبنای علمی بوده و متاسفانه برخی از آنها هنوز هم در زمره دستورات دوران بارداری از جانب افراد مسن تر توصیه می شود که گاه صدمات غیرقابل برگشت و خطرناکی را برای مادر و طفلش با خود به ارمغان می آورند که در طول زمان روشن می شوند. مهم ترین دلیلی که این بزرگان عزیز در دفاع از حرف های خود ارایه می دهند اشاره به سلامت عمه، خاله، عمو و پدر و مادر شما در هنگام تولدشان است. اما نکته مهمی که به آن توجه نمی شود «عدم کفایت به خیر گذشتن عمل زایمان و سلامت ظاهری طفل و مادرش، برای تضمین سلامتی آنها در سال های پیش رو است».
آنچه امروزه به درستی اثبات شده، وجود ارتباط محکم و صد درصدی بین سلامت جسم و روان هر فرد در ادوار مختلف زندگی با امکان دسترسی کافی و وافی به مواد مغذی گوناگون در دوران جنینی است. از طرف دیگر بسیاری از مشکلات جسمی مادران مانند کم خونی و پوکی استخوان یا مسایل روانی مانند ضعف اعصاب و افسردگی ناشی از ناکافی بودن تغذیه دوران بارداری و استفاده جنین از ذخایر بدن مادر است. یعنی سلامت خاله یا عمو در هنگام تولد دلیلی بر سلامتی مطلوب آنها نیست. بنابراین پیروی از دستورات پزشک متخصص یا مشاوران تغذیه برای دستیابی به علم روز برای هر مادری بر انجام دستورات قدیمی ارجحیت دارد.
آنچه در فضای اندک این گونه مقالات اولویت دارد، اشاره ای است گذرا بر اهم مطالب و رئوس نکاتی که در ارتباط با موضوع بحث وجود دارند ولی اکثرا به فراموشی سپرده می شوند یا اهمیت آنها هنوز آن طور که باید درک نشده و پس از آن باید با یادآوری برخی جزییات، مادران را در یافتن روش صحیح نیل به تغذیه کامل و سالم یاری کرد. لذا در ادامه به صورت موجز و تیتروار بعضی مسایل مهم تر تغذیه ای مادران باردار را مرور می کنیم.
پردامنه ترین مساله، توجه به میزان افزایش وزن در دوران بارداری است چراکه این افزایش وزن اگر بیشتر یا کمتر از مقدار مطلوب باشد، می تواند زمینه ساز مشکلات متعددی برای مادر و نوزاد (چه در دوران بارداری و چه پس از آن) شود. با توجه به اندازه جثه مادر و بنا بر تشخیص پزشک متخصص، مادرانی که از وزن مناسبی برخوردارند (BMI بین ۲۰ تا ۲۵) مقدار مناسب اضافه وزن بین ۱۱ تا ۱۵ کیلوگرم است، برای مادرانی که وزن آنها کمتر از حد طبیعی است، 12/5 تا ۱۸ کیلوگرم و برای مادران با وزن بالاتر از حد طبیعی، ۷ الی ۱۱ کیلوگرم اضافه وزن مطلوب است. ایجاد تعادل در کالری دریافتی در ماه های مختلف بارداری نیازمند مدیریت و دقت کافی در تعداد کیلوگرم های اضافه شده به صورت هفتگی است.
با توجه به جمیع جهات در سه ماهه اول بارداری میزان کالری مورد نیاز فرق زیادی با قبل از بارداری ندارد و طبیعتا وزن چندانی هم اضافه نمی شود (حداکثر یک تا دو کیلوگرم)، ولی شروع مصرف مکمل های ویتامینی و املاح در این زمان بی نهایت مهم و حیاتی است. در سه ماهه دوم که افزایش وزنی بین 4/5 تا ۵ کیلوگرم پیش بینی می شود، حدود ۳۰۰ کالری در روز و برای سه ماهه سوم که میزان افزایش وزن حدود ۵/۵ تا ۶ کیلوگرم است و بالاترین درصد افزایش را به خود اختصاص می دهد، حدود ۴۵۰ کالری روزانه بیشتر نسبت به قبل توصیه می شود. اگر بخواهیم مثالی بزنیم ۳۰۰کالری یعنی «یک عدد بستنی قیفی و دو قاشق مرباخوری عسل» یا «دو قاشق غذاخوری فرنی، پنج قاشق غذاخوری لوبیاپلو و یک لیوان پوره سیب زمینی» و ۴۰۰کالری یعنی «نصف کف دست کوکوسبزی کم چرب و یک کف دست نان سنگک و یک عدد موز متوسط و یک لیوان شیر».
انگار تامین کالری اضافه خیلی هم سخت نیست اما به خاطر داشته باشید که این مساله در صورتی با آسودگی خاطر همراه خواهد بود که مبانی ارایه شده در قسمت های پیشین به خصوص توجه به هرم غذایی و دیگر نکات ضروری به عنوان مبنای تغذیه مادر همواره مدنظر قرار گیرد. با توجه به اهمیت بی نظیر تغذیه در دوران بارداری از طرفی و ناآگاهی پر دامنه جامعه نسبت به اهمیت آن (حتی در سطوح بالای تحصیلی) هفته آینده نیز قبل از ورود به مبحث تغذیه در دوران شیردهی، چند نکته مهم دیگر در این باره را (از جمله اعتقادات غلط غذایی، احساس تهوع در ماه های اول بارداری، نحوه مصرف مکمل ها، فشارخون و مسمومیت حاملگی، یبوست و همورویید و پیکا یا ویار) به اختصار بررسی خواهیم کرد.
منبع: پرشین پرشیا
